O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qarshi davlat universiteti rajabov Shahboz

II bob. Mustamlakachilik davrida O‘rta Osiyo haqida rus tarixshunoslari asarlarining o’lka tarixini o’rganishdagi ahamiyati
2.1 Mustamlakachilik davrida O‘rta Osiyo haqida rus tarixshunoslarining asarlari muhim tarixiy manba sifatida
Bu davrga oid bo’lgan O‘rta Osiyo haqida rus tarixshunoslarining asarlari to’plangan materiallarning biz uchun ahamiyati nihoyatda kattadir. Albatta bunda rus sharqshunoslari xususan shu erda bizning tarixiy adabiyotimizda faoliyati to‘g‘risida to‘xtalib o‘tish joizdir.
1887 yildan boshlab Turkiston generalgubernatori va yana uch mahalliy viloyat harbiy gubernatorlari huzurida statistika qo‘mitalari tuzildi. Ularning tarixiy rolini Samarqand viloyat statistika qo‘mntasi misolida ko‘rish mumkin. Turkiston o‘lnasini boshqarish to‘g‘risidagi Nizomning 55 moddasi va Turkiston o‘lkasi bo‘yicha 1887 yil 29 avgust va 1 oktyabrdagi buyruqlarga ko‘ra, Samarqand viloyat statistika qo‘mitasi tuzildi. U gubernya statistika qo‘mitalari haqidagi Nizomga ko‘ra ishlashi lozim edi. Statistika qo‘mitasi huquqi, vazifalari, byudjeti va tarkibiga ko‘ra davlat muassasasi bo‘lsada, u erda asosan chor hukumat apparatining quyi zvenosi va mahalliy faol o‘lkashunoslar to‘plangan edi. Qo‘mita asosan Samarqand viloyatidagi barcha tarmoqlar bo‘yicha iqtisodiy va xo‘jalik hayotiga oid ma’lumotlarni to‘plashi va shu asosda, harbiy gubernatorlar hisobotiga ilova eifatidagi hisobotlar yoki statistika obzorlari tayyorlash bilan shug‘udlanishi lozim edi.
V. L. Vyatkin ilmiy va ijtimoiy faoliyat bilan bir qatorda ba’zi nashrlarga muharrirlik ham qilgan. 1900—1907 yillarda u «Samarqand viloyati obzori» dan tashqari, S. A. Lagin yozgan «Ruscha-o‘zbekcha lug‘at» ning 1, 2, 3nashrlariga muharrirlik qildi. Lug‘atning 3nashri 1907 yilda «Russkaya okraina» bosmaxonasida 3000 nusxada nashr etildi.
Viloyat statistik qo‘mitasi boshqaruvchi a’zolari tashabbusi bilan 1908 yili Samarqandning eski shahar qismida maxsus kutubxona ochildi. U SHerdor madrasasi binosida joylashgan bo‘lib, mudiri V. L. Vyatkin edi². Kutubxona asosan chorizm olimlariga, ba’zan musulmon aholiga xizmat ko‘rsatardi. Kutubxona o‘lkannng endi shakllanib kelayotgan demokrat ziyolilari — jadidlar to‘planib, munozara qiladigan ma’rifat markazi zdi.