O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qashqadaryo viloyati kasbiy ta'limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish xududiy boshqarmasi dehqonobod tuman 1-son kasb-hunar maktabi

1. Zaminlash qurilmalari va ularning vazifalari
2.Zaminlash qurilmalarimontaj qilish
1. Zaminlash qurilmalari va ularning vazifalari. Elektr stansiyalarida zaminlashning quyidagi turlari qo‘llaniladi:
Ishchi zaminlash — bu generator va transformatorlami neytrallarini zaminlash. Neytrali zaminlangan qurilma va tarmoqlar nisbatan arzonroq bo‘ladi, ekspluata- tsiya xavfsizligi ortadi, chunki bunda releli himoyaning aniq va ishonchli ishlashi ta’minlanadi.
Chaqmoqdan himoyaviy zaminlash — bu atmosfera o‘ta kuchlanishlari nati- jasida sodir bo‘ladigan chaqmoqlardan himoyalovchi yashin qaytargich, himoya trosslari, razryadlovchilarni zaminlash.
Himoyaviy zaminlash —■ bu qurilmalaming barcha metall qismlarni (korpusla- rini, karkaslarni, to‘siqlarni va h.k.) zaminlash. Himoyaviy zaminlash ekspluatatsiya xavfsizligini oshirish, ishchi-xodimlarni tok ostida qolish ehtimolligini kamaytirish maqsadida bajariladi.
380/220 Volptli tarmoqda elektr motor korpusi va chiroq armaturasini nollash:
1—generator (transformator); 2—saqlagichlar; 3—chiroq; 4—elektr motor; 5— himoya nol simi; 6—ishchi nol simi.
Nollash-zaminlangan obyektni generator yoki transformatorning yerga ulangan neytrali bilan metall bog‘lanishi. Nollash 380/220V kuchlanishli ochiq maydon- chalarda o‘rnatilgan, xavfli binolarda joylashgan qurilmalarda bajariladi.
2.Zaminlash qurilmalarimontaj qilish
Zaminlashni bajarish uchun tabiiy va sun’iy zaminlagichlardan foydalaniladi.
Tabiiy zaminlagichlar sifatida suv uzatgich quvurlardan, yer ostidagi metall quvur o‘tkazgichlardan, binolarning metall va temirbeton tuzilishlaridan, kabellar- ning qo‘rg‘oshin qobiqlaridan, yuqori kuchlanish tayanchlarining zaminlagichlari va boshqalardan foydalanish mumkin.
Sun’iy zaminlagichlar sifatida diametri 10 mm dan kam bo‘lmagan (ruhlanma- gan) dumaloq va 6 mm li ruhlangan po‘latdan, hamda qalinligi 4 mm dan kam bo‘lmagan yassi pohat listlardan foydalaniladi.
Odam tanasidan tok oqib o‘tganda unda fizik-kimyoviy reaksiyalar yuzaga kela- di. Tok ta’sirida badan kuyishi, shok, shol bo‘lib qolish hollari, ba’zi paytlarda esa o‘limga olib kelishi mumkin. 0ДА ga teng tok hayot uchun xavfli hisoblanadi. Odamni tok urishi organizmning holatiga, teri yuzasi va holatiga, kontakt yuzasi va zichligiga, tokning ta’sirida bo‘lish vaqtiga bog‘liq. Odam tanasining tokka qarshili- gi 0,6 kOm dan 100 kOm gacha bo‘lishi mumkin.
Tok ta’siriga tushib qolmaslik uchun elektr qurilmalarini tekshirish paytida quyidagi masofalardan vaqin turmaslik kerak:





Odamtanasidano‘tishimumkinbcVlgantokningqiymatinikamaytirishuchunzaminlagichlarningqarshiliginikamaytirib, odamtanasiningqarshiliginioshirishzarur (rezinagilamcha, rezinaetik, qo‘lqopvaboshqalar).
IzolatsiyaningbuzilishinatijasidajihozkorpusivayerlatkichkonturiU = J_z■R_zpotensialasosidabo‘ladi. Iz oqibatida yerlatkich elektrodi atrofidagi tuproqning potensialini pasayishiga olib keladi. Yerlatkich konturining jarohat- langan qurilmaga tegib ketgan paytdagi tegib ketish kuchlanishi U_ter ya’ni U_ter = K_p■ U_z bu yerda — K_p — tegib ketish koeffitsiyenti. Normal rejimda oqib o‘tadigan tokka va odam tanasidan o‘tadigan tokka bog'liq.
Kontur ichida qadam kuchlanishi U_qad yer yuzasidan 0.8 metr masofadagi potensiallar farqi kichik bo‘lib kontur tashqarisida kattaiashadi. Katta qisqa tutashuv toklari yer orqali oqib o‘tganda o'tish joylarida konturning kirish va chiqish joyla- riga qo‘shimcha po‘lat polosalar yotqiziladi va U _d qiymatlari xavfsiz bo'lgan qiy- matlariga erishiladi.
2. Neytrallari yerga rezonansli bog‘langan qurilmalar (6, 10, 35 kV tarmoqlar) yerlatkichidagi kuchlanish U ni cheklash uchun elektrodning qarshiligi R_? nor- malashtiriladi ya’ni R < R_rux chunki fazaning yerga tegib qolishi katta bo'lmagan sig‘im tokini hosil qiladi, bu uzoq vaqt davom etishi mumkin. Bu esa yerlatkich konturining tegib ketish momentlarini ya’ni kuchlanish ostida qolish ehtimolini oshiradi.
Yerga samarali ulangan tarmoqda (110 kV va undan yuqori kuchlanishli tar- moq) fazaning qisqa tutashib qolishi rele himoyasini tez ishlashiga olib keladi. Kuchlanish ostida qolishi vaqti kam. Bir fazali qisqa tutashuv toki xususiyati shuki qisqa tutashuvda tez suratda potensiali ortadi. Shuning uchun bunday qurilmalarda normallashtiriladi.Tegib ketish kuchlanishi hisob ishlarida (ya’ni odam tanasidan uzoq muddatli oqib o‘tuvchi tokga nisbatan) qadam kuchlanishi normallashtiriladi. Tegib ketish kuchlanishida oyoq-oyoq orqali qolishi oyoq-qo‘lga nisbatan xavfsiz hisoblanadi.