O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti

slubiy betaraf leksika
deyiladi. Masalan: osmon, yer, daryo, tosh, suv, non, osh, 
bosh, edi, keldi, gapirmoq, kulmoq, ichmoq, uxlamoq, va boshqalar.
Uslubiy xoslangan leksika
.Nutqni birorta yoki ayrim-ayrim turlari uchun
ishlatiladigan so‘zlar uslubiy xoslangan leksika deyiladi. Masalan, fonetika, artikulyatsiya, 
urg‘u, sintaksis, leksema, teorema, vazn, radif, muxammas(ilmiy), maqol, sarlavha, zarbdor, 
jangovor, ulkan(publisistik) , fuqaro, qoida, qonun, modda, qaror, ariza, bildirish, xabarnoma, 
(axborot), nigoh, visol, xandon, murg‘ak malak, pari, saman, munis, koshona, xirot, dilband, 
alhor, (badiiy) uslublarga xoslangan. 
Uslubiy xoslangan leksika qo‘llanishiga ko‘ra ikki xil ;1) yozma nutq leksikasi, 2) 
og‘zaki nutq leksikasi.Yozma nutq leksikasiga kitobiy uslub yoki badiiy, rasmiy, publisistik 
ilmiy uslublar kiradi. Og‘zaki nutq leksikasiga oddiy so‘zlashuv uslubi kiradi va boshqalar. 
2-mashq. O‘qing. Keltirilgan gaplarda ajratib ko‘rsa tilgan so‘zlarning leksik va 
grammatik ma’nolarini ayting. 
1. Farzand guldir ona bir bo‘ston. 
Shuning uchun olam guliston 
(H.O.) 
2. Sizsiz kelajak yo‘q, siz axir xalqning 
Ming yillik ko‘rajak qarog‘imizsiz. 
(G.G.) 
3-mashq. Gaplarni ko‘chiring. O‘z (to‘g‘ri) va ko‘chmada qo‘llangan so‘zlarni 
aniq lab, ikki ustinga ajratib yozing. 
1. Oltin bu vodiylar- jon O‘zbekiston. 
Ajdodlar mardona rufhi senga yor. 
(A.O.) 
2. Oltin qafas ichra qizil gul bitsa, 
Bulbulga tikondek oshyon bo‘lmas emish 
(A.N.) 
3. Bug‘doyning oltin Boshoqlari shitirlaydi. 
4. Laylak qor qalinlashib ketdi odamlar qalinlashib ketdi. 

---

137 
4-mashq.Turli ma’nolarda ishlatilgan yer, qosh, til bosh (ko‘p ma’noli) 
so‘zlarning ma’nolarini tushuntirib bering. 1. yer o‘z o‘qi atrofida aylanadi. 
2.Yer haydasang kuz hayda, kuz haydamasang yuz hayda (Maqol). 3. Poyoni yo‘q ona yer va 
zangori Dnepr ko‘rinib tursin menga (T.Shevchenko). 4. Yer yuzidan teroristlarni yo‘qotaylik 
(Gazetadan). 5. Qosh qo‘yaman deb, ko‘z chiqarar. (Maqol). 6. Mening yorim qalam qosh 
(Ashuladan). 7. Yegarda qo‘yilbdi naqshodor qosh. 8. Til -nutq a’zosi. 9. Til o‘zaro aloqa
vositasidir. 10. Ular qaytishda bir til tutibKelishdi. 11. Ko‘rdingki osh- ko‘tarma bosh 
(Maqol). Kampirimga yo‘ldjsh, etim go‘dakligimda bosh bo‘ladi bu q izim. (O)