11
1 – BOB. ISSIQLIK TA’MINOTI TIZIMLARI HAQIDA UMUMIY
MA'LUMOTLAR.
1.1.
ISSIQLIK TA’MINOTI ISITISH TIZIMLARI.
Isitish asboblaridan binoga issiqlik oqimining
tarqalishi konveksion va
nurlanish vositasida uzatiladi. Xonalarning ichida turgan insonning sezgi
organlariga ta'sir qiluvchi birinchi ko'rsatkich devorning ichki yu-zasidan
tarqaladigan radiatsion haroratdir. Xona ichidagi havo harora-tining miqdori
t
t
radiatsion harorat
t
R
ni uzluksiz boshqarib turadi. Radiatsion harorat bu to'siq
konstruksiyalarning ichki sirtlarining o'rtacha harorati bo'lib, bu harorat xona
o'rtasidagi insonga nisbatan olinadi.
Konvektiv isitish deb,
xona havo haroratini
hamisha radiatsion harorat-dan yuqori, ya'ni
t>t
R
tarzda isitish uslubiga aytiladi.
Agar
t
R
>t
l
tengsiz-ligi hosil bo'lsa, ko'proq nurlanish yordamida isituvchi uskunalar
tan-lab olinadi. Chunki nurlanish yordamida tarqaluvchi issiqlik oqimining ta'siri
xona ichidagi havo harorati pasaygan taqdirda ham konvektiv issiqlikka nisbatan
insonning sezgi organlariga yoqimli ta'sir ko'rsatadi.
Konveksiya va nurlanish usuli yordamida xonalarni isitish maxsus tex-nik
uskunalar yordamida amalga oshiriladi.
Isitilishi lozim bo'lgan xonaga maxsus uskunalar
orqali issiqlik qabul qilib
olib borib tarqatish tizimlari
isitish tizimlari
deyiladi.
Meva, ko'chat yetishtiruvchi va boshqa inshootlarning isitilishida sanoat
inshootlaridan chiqindi sifatida tashlab yuborilayotgan issiqlikni, issiq suvlarni
ishlatish masalasini yana bir issiqlik manbasi deb hisoblash mumkin. Bu
masalaning yechimi to'g'ri va zukkolik bilan yechilsa shahar va qishloq-larning
aholisini arzon, sifatli meva va sabzavot mahsulotlari bilan ta'minlash vazifasi
tezlik bilan hal qihngan bo'lar edi. Yaqin davr ichida yer tagidan chiqayotgan issiq
suvning energiyasini qishloq xo'jalik inshootlarida ishlatish mukammal va to'liq
amalga oshirilsa qolgan barcha jabhalarda ishlatilayotgan
issiqlik uskunalari,
jihozlarining yangi turlarini ishlab-chiqarishga tatbiq etish zamon talabi desa
12
bo'ladi. Ammo bu masalaning salbiy tomoni shundan iboratki, yer tagi issiqlik
suvini yuqorida ko'rsatilganidek o'z o'rnida ishlatish uchun yangi zanglamas
materialdan tayyorlangan quvurlarni ishlab chiqarish talab qilinadi, ya'ni
polimerdan yasalgan quvurlarni isitish tizimlarida tatbiq
qilinishi bunga misol
bo'ladi.
Yaqin muddat oralig'ida isitilayotgan binolar ichidagi havo haroratini to'liq
avtomatlashtirib boshqarish davri boshlandi hamda Respub-likamiz sanoati bu
borada sodda, ishonchli va arzon narxli xona ichiga issiqlik beruvchi, boshqarib
turiluvchi asbob-uskunalar chiqara boshlashiga ishonch hosil qilamiz.
Elektron-hisoblash texnikasining rivojlanishi isitish tizimlari va ularning
hisobi turlarini osonlashtiradi. Har qanday hisob bilan band bo'luvchi muhandislar
uchun boshqacha, yana ham zarur bo'lgan maqsadlar
ustida ishlashga imkon
yaratiladi. Xuddi shunday, ammo unchalik darajada to'liq bo'lmagan umumiy
yo'nalishlar jarayoni isitish tizimlarining rivojlanishiga yo'l ochib beradi. Bu
sohadagi izlanishlar isitish tizimlarining tezroq mukammallashishiga, tejamkorlik
bilan energiya vositalarini ishlatishga olib keladi.
Isitish tizimining asosiy konstruktiv elementlari uch turga bo'linadi:
1. Issiqlik manbai - issiqlik hosil qiluvchi element (qozon).
2. Issiqlik tashuvchi - issiqlik manbasidan isituvchi asboblarga issiqlikni
tashuvchi element (issiqlik tashuvchi quvurlar).
3. Isitish asbobi - xona ichiga mo'ljallangan issiqlik tarqatuvchi element (1-
rasm).
Issiqlik
tashuvchilar, moddalar quvurlararo harakatda bo'lib ular suyuq va
gaz holatida bo'ladi. Bunday issiqlik tashuvchilar sifatida suv va boshqa
suyuqiiklar, gaz bo'lmasa bug', havo gaz ishlatilib, bular
issiqlik tashuvchi
deb
ataladi.
Isitish tizimlari va asboblari oldidagi
asosiy vazifa shundan iboratki, bu
qurilmalar binolardagi har bir xonaga avval hisoblangan issiqlik miqdorini berishi
kerak. Bu issiqlik miqdorini har bir bino uchun qishki davrining eng sovuq
davridagi tashqi havoning hisobiy harorat miqdori t
(h
uchun xonalarning issiqlik
13
balansi hisoblanib, bu tenglik uchun isitish tizimini hisobiy issiqlik quvvati
aniqianadi. Har qanday qurilma yoki uskunalar oldiga qo'yilgan
talablar qatori
isitish tizimlariga ham ayrim ma'lum darajadagi quyidagi talablar qo'yiladi:
1. Sanitariya-gigiyenik
talab.
Bunda to'siq konstruksiyalarning ichki sirtini
va ichki havo haroratini talab etilgan darajada xona tarxi va balandligi bo'yicha
havo harakatini ruxsat etilgan ko'rsatkichda va isitish asboblarining sirt haroratini
cheklangan chegarada ushlash kerak bo'ladi.
2. Iqtisodiy
talab.
Bunda isitish tizimlari uchun sarf bo'ladigan metall
miqdorini va ishlatish jarayonida issiqlik energiyasini iloji boricha tejash talab
etiladi.
3.
Do'stlaringiz bilan baham: 
