O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Tabiiy hodisalar va qurilish muammolari.
Geografiya fani 
tabiatda bo‘ladigan barcha hodisalar, xususan inson mehnat 
faoliyati ta’sirida yuz beradigan jarayonlarni sistema (kompleks) 
holda qarab, ularning rivojlanishi natijasida qanday noxush 
hodisalar yuzaga kelishi mumkinligini oldindan baholaydi. 
Geografiya muhandislik - qurilish loyihalarini amalga oshirishda 
asos bo‘lib xizmat qiladigan tadqiqotlarni o‘tkazish bilan ham 
shug‘ullanadi. Ayniqsa sanoat korxonalarini muayyan bir hududda 
joylashtirish juda murakkab masalalardan biridir. Bu borada 
ko‘plab tabiiy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni hisobga olish zarur. 
Birorta sanoat korxonasini qurishda avvalo u qanday xom ashyo 
25 
100 

---

sharoitlarda biogeotsenozlarning mavjudligida sodir bo‘ladi. Bu 
hol ekosistemalarni sun‘iy va tabiiy tiklash va ijtimoiy ishlab 
chiqarishni ekologiyalashtirilishida resurslarni tejaydigan 
texnologiya, rekuperatsiya (lot. 
rekuperatio
– qaytarib olish, 
qaytish) tizimlari, va tozalash inshootlari va boshqalarni ishlab 
chiqarish jarayoniga intensiv kiritish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Jamiyat va tabiat orasidagi moddalarning oqilona 
almashinuviga tabiiy resurslarga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojning 
qondirilishi, atrof muhitning zaruriy xossa va sifatini saqlab 
qolgan 
hamda 
yaxshilagan 
holda 
jamiyatning 
ekologik 
ehtiyojlarini qondirishga bog‘liq. 
Biosferada jonli moddalarni doimiy ravishda tiklanishi 
jamiyat va tabiat orasidagi almashuv jarayonining zaruriy 
shartidir. 
Darhaqiqat, 
tabiatdan 
foydalanish 
umumiy 
qonuniyatining 
ekologik-geografik 
jihatlari 
ayrim 
tabiiy 
sistemalarda ham, butun biosferada ham zaruriy miqdorlarda va 
nisbatlarda jonli moddalarni doimiy ravishda tiklanishidir. Jahon 
industriyasining hozirgi miqyoslarida bu shartning bajarilishi 
ijtimoiy ishlab chiqarishni muayyan darajada ekologiyalashtirish, 
tabiatni muhofaza qilish texnikasi va texnologiyasi qo‘llanilgan 
hollardagina amalga oshirilishi mumkin. Tabiiy jarayonlar 
biosferaning mohiyatini belgilagan holda ijtimoiy ishlab 
chiqarishni rivojlantirishni ham belgilab beradi. Bu shartlarni 
bajarmaslik tuzatib bo‘lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Demak, barqaror iqtisodiy rivojlanish atrof muhitning holatiga, 
dastavval jonli tabiatning holatiga bevosita bog‘liq. Tabiiyki, 
tabiat iqtisodiy qonunlarni o‘ziga bo‘ysundira olmaydi, ammo 
ularni o‘zgartirishi va muayyan darajada ularni amalga joriy 
bo‘lishini belgilashi mumkin. 
Inson uchun zarur bo‘lgan energiyaning saqlanishi va 
o‘zagirishi biosferaning asosiy komponenti bo‘lmish jonli 
moddaning mavjudligi va holati bilan bevosita bog‘liqlikda 
bo‘ladi. Shu sababli umumiy qonuniyatnig o‘ziga xosligi ekologik 
jabhaning xususiyatlariga bog‘liq.