O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

8.14 –rasm. Erkin GPNni quduqdan kо„tarish sxemasi:  a-nasosni kо„tarish;  b-yer ustidagi 

ushlagich bilan qamrash. 

Suyuqlik  bosimi ta‘sirida: I-ishchi bosim;  II –quduq tubi bosimi;  III-teskari klapan bilan 

hosil qilinadigan ortiqcha gidrostatik bosim. 

Erkin  GPN  tushirish  va  kо‗tarish  tezligi  ishchi  suyuqlikning  sarfiga,  zichlovchi 

manjetning holatiga bog‗liq bо‗ladi va tushirish juda kichik bosim ostida olib boriladi. 

Nasosni о‗tqazish stakanidan siqib chiqarib olish katta bosim ostida amalga oshiriladi. 

Erkin  GPN  chuqurligi  2000  m  bо‗lgan  quduqqa  bir  kishi  tomonidan  2-2,5soat 

davomida  tushiriladi.  Nasosni  tutqich  bilan  birgalikda  quduqdan  chiqarib  olish  qо‗l 

dastakli chig‗ir va kichik tal tizimi yordamida amalga oshiriladi. Bu kо‗rsatgich erkin 

GPNning afzalligi hisoblanadi. Erkin GPNning korpusini tashqi diametri hamma vaqt 

NKQning  ichki diametridan kichik bо‗ladi.  Shuning uchun  erkin  GPN  orqali  uzatish 

sarfi nasosga nisbatan kichik. 

Quduqning  usti qismiga nasos dvigatellari о‗rnatiladi, GPNning yuritmasiga va 

NKQga ishchi suyuqlikni haydab beradi. Ba‘zida har bir quduqning usti qismiga kuch 

nasoslar  guruhli  holda  о‗rnatiladi.  Ulardan  eng  kuchlisi  bir  nechta  quduqlarga  va 

GPNning jihozlariga xizmat qiladi. Amalda kuch beruvchi sifatida uch plunjerli yuqori 

bosimli  tik  va  gorizontal  elektr  yuritmali-elektr  dvigatelli    yoki  ichki  yonuv  gaz 

dvigatelli      har  xil  quvvatli  nasoslar  о‗rnatiladi.  Plunjerli  nasoslar  gilzalar  va  har  xil 

---

 

268 

diametrdagi    plunjerlar  bilan  jihozlanadi.  Buning  yordamida  ishchi  suyuqlikni 

uzatishni pog‗onali oraliqda va uni bosimini о‗rnatilgan quvvat chegarasida boshqarish 

amalga oshiriladi. 

Yer usti inshootlarga ajratuvchi qurilmalar, ishchi suyuqlikni qumdan va suvdan 

tozalash jihozlari kiradi. Bunday  murakkab agregatlarni ishlatish uchun va juda qisqa 

kanallar orqali haydashni ta‘minlaydigan tozalangan ishchi suyuqliklar talab qilinadi. 

Bunday  jarayonlarni  amalga  oshirishda  qо‗llaniladigan  texnikalarning  narxini 

balandiligi va GPN bilan quduqlarni ishlatish amaliyoti murakkab hisoblanadi.