|
8.10-rasm. Gidravlik porshenli nasos
qurilmasining sxemasi:
1-suyuqlikni tindiruvchi idish; 2-kuch beruvchi
nasos; 3-kо‗targich; 4 va 5 nasos kompressor
quvurlar; 6-gidravlik dvigatel va nasos; 7-konus
8.11-rasm. Zolotnik bilan ikki harakatli
gidroporshenli nasosning tartibli sxemasi:
1-NKQ; 2-otma chiziq; 3-porshen; 4-porshen
(plunjer); 5-haydovchi; 6-suruvchi; 7-fylanma
suvli kanal.
Ishchi suyuqlikka bosim ta‘sir qilganda dvigatel porshenini (3) pastga
harakatlanishni tugallaydi. Suyuqlik porshenning tagidan zolotnik orqali otma quvur
uzatmasiga (2- halqa fazosiga) chiqadi. Pastga yurishning oxirida tо‗rt yurishla kran
(zolotnik) avtomatik ravishda 90° ga buriladi va uning kanallari 6.11-rasmda
kо‗rsatilgan uzlukli holatni egallaydi. Quvur uzatmadagi (1-NKQ) ishchi suyuqlik
zolotnikning yangi holatini hisobiga dvigatel D silindrining pastki bо‗shlig‗iga kirishga
ruxsat oladi, silindrning yuqori bо‗shlig‗idagi qayta ishlanib bо‗lgan suyuqlik otma
chiziqqa (2) tushadi. Pastki bо‗shliqqa tо‗plangan ishchi suyuqlikning bosimi ta‘sirida
porshen (3) yuqoriga yurishni tugallaydi. Yuqoriga yurishning oxirida dvigatel shtoki
bilan bog‗langan zolotnik yana qaytadan 90°ga teskari tomonga buriladi va uning
kanallari yangidan birinchi holatni egallaydi. Buning natijasida dvigatelning yuqori
bо‗shlig‗iga ishchi suyuqlikni kirib kelishi ta‘minlanadi va yurish pastga tomon
bо‗ladi.
263
Porshen dvigatelining siljish tezligi va uning yurishlar soni ishchi suyuqlikni
haydash tezligiga bog‗liq bо‗ladi. Suyuqlik kichik tezlikda haydalganda dvigatel
porshenining yurishlar soni kichik bо‗ladi va teskarisi. Bunda yurishlar soni chegarasiz
oshishi mumkin emas. Agregatning porshenli guruhlarini inersiyasi, zolotnik va
kanallardagi suyuqlik yurishlarni bir martaligi bilan limitlanadi va odatda ular 100 dan
katta emas.
Dvigatel shtoki quduq nasosining N (4) porsheni blan qattiq bog‗langan hamda
ilgarilanma-qaytma harakatni amalga oshiradi. Nasosning silindriga ikkala tomonidan
bittadan haydovchi (5) va suruvchi klapan (6) о‗rnatilgan. Porshen (4) pastga
harakatlanganda nasos botirilgan chuqurlikdagi bosimi ta‘sirida qatlam suyuqligi nasos
silindrining yuqori bо‗shlig‗iga kirib keladi va aylanma kanal (7) orqali yuqoridagi
suruvchi klapanga (6) о‗tadi. Qatlam suyuqligi silindrning pastki bо‗shlig‗idan porshen
(4) pastga harakatlanganda pastki haydovchi (5) klapan orqali quvur uzatmaga (2)
(halqa fazosiga) siqiladi, u yerda qayta ishlangan ishchi suyuqlik bilan aralashadi.
Porshen (4) yuqoriga yurganda porshen tagidagi bо‗shliqda pastki suruvchi klapan (6)
orqali qatlam suyuqligining surilishi sodir bо‗ladi, porshen ustidagi bо‗shliqda
yuqoridagi haydovchi klapan (5) orqali qatlam suyuqligi quvur uzatmasiga (2) ya‘ni
halqa fazosiga haydaladi.
Zolotnik konstruktiv fasonli vtulka kо‗rinishda yasalgan va dvigatel shtokiga
о‗tiradi, о‗zining silindrida keltiruvchi va olib ketuvchi kanallar orqali siljishi mumkin.
Dvigatel shtokining pastki va yuqori qismlarida qisqa oraliq-kanallari mavjud, u orqali
ishchi suyuqlik silindr zolotnikga tushadi va dvigatel silindri bо‗shlig‗ini quvur
uzatmalar (1 va 2) bilan tutashtirish uchun fasonli vtulkada aralashadi. Nasosning
uzatishini ikki karrali harakati tufayli birlamchi harakatli plunjer nasosning uzatishiga
nisbatan ikki marta kо‗p uzatadi.
GPNning bir tomonlama harakatlanuvchi yoki differensial turlari mavjud,
qatlam suvini nasos yordamida uzatish faqat yuqoriga harakat tufayli amalga oshiriladi
(4.12-rasm). Ishchi suyuqlik dvigatel porsheni tagidagi bо‗shliqqa kanal (6) orqali
uzatiladi, keyin esa yopiladigan boshqaruv klapani (5) va porshendagi maxsus kanal
(7) orqali porshen ustidagi (4) bо‗shliqqa tushadi (8.12-rasm, a).
264
Porshenning yuqori (4) qismidagi yuzasi pastki qismidagi yuzasiga nisbatan
shtok kattaligi birligiga teng katta bо‗ladi. Shuning uchun ta‘sir etuvchi kuch pastga
nisbatan yuqorida katta bо‗lganligi uchun dvigatel porsheni (4) pastga harakatlanadi. U
bilan birgalikda nasos silindridagi (1) plunjer pastga siljiydi. Plunjerdagi haydovchi
klapan (2) ochiladi. Eng oxirgi holatida dvigatel porshenining boshqaruvchi klapan (5)
ochilib-yopiladi va kanal (7) yopiladi (8.12.-rasm, b).
Dvigatelning yuqori bо‗shlig‗i kanalning (8) va shtok tanasidagi ichki qismini
parmalash orqali nasosning plunjeri ustidagi fazo va nasos quvurlaridagi (9) aylanma
kanal bо‗yicha tutashadi. Dvigatel porsheni tagidagi bosim porshen yuqori tomonga
harakatlanmaguncha о‗sadi. Porshen yuqoriga harakatlanganda suruvchi klapan (3)
ochiladi va nasosning silindri qatlam suyuqligiga tо‗ladi. Porshenning eng oxirgi
holatida mexanik harakatlanuvchi boshqaruvchi klapan yangidan kanalni (7) ochadi va
kanalni (8) yopadi. Yurish pastga tomon yо‗naladi.
GPNning birlik harakatining ishida yer usti qismida ishchi suyuqlikning
bosimini kuchli pulsatsiyasi kuzatiladi. О‗zi yozuvchi manometr yordamida ishchi
suyuqlikning bosimi о‗lchanadi va GPNning ishini diagrammasi olinadi. Xuddi
shunday amerika firmasi ―Koub‖ning gidroporshenli nasosi ―Gidrolift‖ deyiladi. U 50
dan 137 mm.gacha nominal о‗lchamda, yurish uzunligi 1,53 m, haydash unumdorligi
24 dan 2400 m
3
/kun.gacha.
GPN larda ishchi suyuqliklarni haydash NKQlar birikmasi orqali amalga
oshiriladi va uning uchi qismiga GPN agregati joylashtiriladi. Ishlangan ishchi
suyuqliklarni hamda nasos yordamida haydalgan qatlam suyuqliklarini yer ustiga
chiqarish uchun birinchi va ikkinchi qatordagi NKQlarning oralig‗idagi halqali fazo
xizmat qiladi. Shunday qilib GPNlarni ishini ta‘minlash uchun ikki qatorli quvurlar
tushiriladi va ikkita kanal hosil qilinadi. GPNlarni ishlatishda uchta kanalli tizimlari
mavjud, ishchi suyuqlik kichik diametrli NKQlari orqali beriladi va qatlam suviga
aralashmasdan ishlangan suyuqlik birinchi va ikkinchi qatorli NKQlarning oralig‗idagi
halqa fazosi orqali yerning ustiga kо‗tariladi. Qatlam suyuqligi yerning usti qismiga
ikkinchi va uchinchi qatordagi NKQning oralig‗idagi uchinchi kanal orqali kо‗tariladi.
Kо‗rinib turibdiki, bunday sxema uch qatorli NKQlari yordamida ishlatiladi. Eng
265
oxirgi holatda qatlam suyuqligini yer ustiga kо‗tarilishida ikkinchi qator-NKQning
tashqi qatori va mustahkamlash kolonnasining oralig‗idagi halqa fazosi xizmat qiladi.
Uch kanalli sxemaning ikki kanalli sxemaga nisbatan yutug‗i ishchi suyuqlik qatlam
suvlariga aralashmaydi, u qaytadan tayyorlanmaydi va regeneratsiya qilinmaydi. Uch
kanalli sxemada ajratish qurilmalari va ishchi suyuqlikni tayyorlash yerning ustida
sodda sxemada olib boriladi. Uch kanalli sxemaning kamchiligi yopiq tizimdagi
qurilmaga kо‗p metall sarflanadi va quduq jihozlarining narxi qimmat turadi. GPNlarni
quduqqa tushirish va о‗rnatish ikki yо‗l orqali amalga oshiriladi: GPNni tushirish va
NKQga osish, GPNni tushirish va uni ishchi joyiga о‗tqazish uchun NKQ orqali
suyuqlik bosim ostida (GPNni erkin holda tushirish deyiladi) haydaladi.
8.13-rasm, a va b da GPNni quduqqa о‗rnatish sxemalari keltirilgan. Kichik
diametrli NKQga (1) (ikkinchi qatordagi quvurlar) GPN (4) osiladi, uning pastki
qismida zichlovchi element (7) mavjud va katta diametrdagi birinchi qatordagi NKQga
(2) burab mahkamlangan konussimon о‗tirgichga о‗tqaziladi (8.13-rasm, a).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
