O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

Nazorat savollari 

 

1.Jihozlarni ta‘mirlash va о‗rnatishda texnika xavfsizligi qoidalari 

2.Texnologik  jihozlar,  quvurlar  va  metallkonstruksiyalarni  montaj  qilishdagi 

asosiy qoidalar 

3.Stanina va ramalarni ta‘mirlash va о‗rnatish 

4.Keng ishlatiladigan detal va yig‗ma birliklarni ta‘mirlash 

5.Montaj moslamalari haqida tushuncha 

6.О‗rnatish va ta‘mirlash ishlarida qо‗llaniladigan materiallar 

7.Issiqlik almashinish apparatlarining gidravlik hisobi 

8.Porshenli nasoslarning tuzilishi va ishlash prinsipi 

 

 

 

---

 

511 

Glossariy 

1. 

Absolyutnaya  temperatura

  -  Mutlaq  temperatura  –  ideal  gazning  hajmi 

о‗zgarmas bо‗lganda, bosimi nolga intiladigan holdagi chegaraviy harorat, SI birliklar 

sistemasida  kelvinda  (K)  о‗lchanadi.  Bir  kelvin  Selsiy  (°S)  shkalasidagi  bir  gradusga 

teng va ular quyidagicha bog‗liq: 

K=°C+273,16 

 

2. 

Absorbent

  -  Absorbent-  absorbsiya  jarayonida  yutuvchi  komponent  holida 

ishlatiladigan  modda.  Absorbentlarga  suv,  metil  spirti,  suyuq  azot,  etilenglikol, 

etanolaminlar va ishqor kislotalarining suvli eritmalari kiradi.  

3. 

Absorber

  -  absorbsiya  jarayonini  amalga  oshiradigan  jihoz.  U  skrubber  deb 

ham  ataladi.  Absorber  minora  shaklida  ishlangan  silindrsimon  yopiq  idish. 

Absorberdagi tarelkalar elaksimon, klapanli quvurlardan tashkil topgan, hamda kichik 

chinnidan yasalgan har xil shaklli elementlardan iborat bо‗ladi. 

4. 

Avtoklav

  -  yuqori  bosim  va  haroratlarda  turli  tekshirish  jarayonlarini 

bajaradigan uskuna. 

5. 

Avtol

  -  avtomobil,  traktor  va  boshqa  mashinalarning  dvigatellarida 

ishlatiladigan suyuq moy.  

6. 

Adsorbsion  tozalash

-  gazni  va  neft  mahsulotlarini  adsorbentdan  о‗tkazishda 

zaharli,  keraksiz  moddalarni  uzluksiz  tozalash.  Adsorbent  sifatida  seolit,  silikagel, 

alyumosilikatlar, gil tuproq ishlatiladi.  

7. Adsorbsiya- qattiq yoki suyuq moddalar (absorbentlar) sirtiga suyuq yoki gaz 

holidagi moddalar (adsorbat)larning yutilish jarayoni. 

8. 

Alitsiklicheskiye  soyedineniya-Alitsiklik  birikmalar

-  molekulalari  bir  yoki  bir 

necha  uglerod  atomlaridan  tuzilgan,  aromatik  uglevodorodlardan  farq  qiladigan 

halqalardan iborat birikmalar. 

9. 

Alkil

-  tо‗yingan  bir  valentli  alifatik  radikallarning  umumiy  nomi.  Alkillarga 

metil (CH

3

), etil (C

2

H

5

), propil CH

3

(CH

2

)

2

 va boshqalar. 

10.

Alkilat  (Alkilbenzin

)-  asosan  izoparafin  uglevodorodlardan  tashkil  topgan 

keng qamrovli benzin fraksiyasi. Motor uslubi bilan aniqlangan oktanning soni 90-95.  

---

 

512 

11. 

Alti

-arikskiy  neftepererabotivayushiy  zavod  -  Oltiarik  neftni  qayta  ishlash 

zavodi-  1896  yilda  Farg‗ona  vodiysida  Chimyon  neft  konining  topilishi  munosabati 

bilan 1904-1906 yillarda О‗rta Osiyoda birinchi bо‗lib Vannov (Oltiariq) neftni qayta 

ishlash zavodi qurilgan.  

12. 

Alyuminiya okis (glinozem

) - Alyuminiy oksidi- suvda erimaydigan mineral. 

Kimyoviy  formulasi  Al

2

O

3

.    U  gazlardan  oltingugurtni  ajratib  olishda  adsorbent  va 

katalizator  sifatida,  shuningdek  yuqori  haroratga  chidamli  materiallarni  olishda 

qо‗llaniladi. 

13. 

Analiz  xromatograficheskiy

  -  Xromatografik  tahlil-  eritma  aralashmasini 

adsorbentli  kolonkadan  о‗tkazish  yо‗li  bilan  moddalar  aralashmasini  ajratishga 

asoslangan. 

14. 

Antikorrozionnoye  pokritiye

  -  Korroziyaga  qarshi  qoplama-  metallarni 

zanglashdan saqlash uchun foydalaniladigan qoplama.  

15. 

Antiokislitelniye  prisadki

  -  Oksidlanishga  qarshi  qо‗shimchalar-  organik 

birikmalarning oksidlanishdan saqlaydigan yoki oksidlanishni sekinlashtiradigan tabiiy 

va sintetik moddalar. Ular surkov moylariga, benzinlarga va polimerlarga qо‗shiladi.  

16. 

Areometr

 - suyuqliklarning zichliklarini aniqlaydigan asbob. 

17.

Aromaticheskiye 

soyedineniya 

– 

Aromatik 

birikmalar

- 

organik 

birikmalarning bir guruhi –benzol (C

6

H

6

) va uning hosilalari.  

18. 

Asfalteni  -  Asfaltenlar

-  neft  tarkibidagi  yuqori  molekulali  moddalar. 

Molekulyar og‗irligi 1600-6000.  

19. 

Bazoviy  maslo  -  Asosiy  moy

-  moyning  asosiy  qismini  tashkil  qiluvchi 

moddalar  birikmasi.  Ulardan  motor  moylari  tayyorlashda  uning  sifatini  yaxshilash 

uchun qо‗shimchalar qо‗shiladi. 

20. 

Bar

-  bosim birligi. 1bar=10

³

Pa=0,1MPa. 

21.

Benzin aviatsionniy - Aviatsiya benzini

- neft va gaz kondensati haydalishidan 

olingan yuqori sifatli komponentlar- alkilat, izomerizat, texnik izooktan, etil suyuqligi 

va boshqa qо‗shimchalar qо‗shib tayyorlangan suyuqlik. Qaynash harorati 40-180°C.  

22. 

Benzini avtomobilniye - Avtomobil benzinlari

- neft va gaz kondensatini 40-

205°S oralig‗ida qizdirilganda ajralib chiqadigan fraksiyalar.  

---

 

513 

23

.  Butadiyen  (Divinil)  -  Butadiyen

-  tо‗yinmagan  uglevodorod  gazi.  Formulasi 

CH

2

=CH – CH = CH

2

. 

24. 

Butani - Butanlar

- rangsiz va hidsiz uglevodorodli gazlar. Formulasi S

4

N

10

  

25. 

Buxarskiy  neftepererabotivayushiy  zavod

  -  Buxoro  neftni  qayta  ishlash 

zavodi-  Buxoro  viloyati,  Qorovulbozor  shahrida  joylashgan.  1997  yil  22  avgustda 

ishga tushirilgan. Bir yillik mahsulot ishlab chiqarish quvvati 2,5 mln. tonna. 

26. 

Vyazkost  gaza  -  Gaz  qovushqoqligi

-  turli  tezlikda  bir-biriga  parallel 

siljiyotgan gazlarning orasida hosil bо‗ladigan ichki ishqalanish kuchi.  

27. 

Vyazkost uslovnaya - Shartli qovushqoqlik

- 200ml suyuqlikning oqib tushish 

vaqtini  20°S  haroratda  shuncha  miqdordagi  suvning  oqib  tushish  vaqtiga  bо‗lgan 

nisbati. Shartli qovushqoqlikning shartli birliklari- gradus yoki sekunda ifodalanadi. 

28. 

Gazoyl

-  200-400°C  harorat  oralig‗ida  qaynaydigan  neft  fraksiyasi.  Kerosin 

bilan yengil industrial moylar oralig‗ida ajratib olinadi.  

29. 

Gazoseparator  -  Gaz  ajratgich

-  gaz  va  gaz  kondensati  aralashmalarini 

tozalaydigan jihoz.  

30. 

Gidratoobrazovaniye - Gidrat hosil bо„lishi

- ma‘lum harorat va bosimda gaz 

va  tez  qaynaydigan  suyuqlik  molekulalarni  suv  molekulalarining  kristall  panjarasi 

bо‗shliqlariga kirib borib kristalogidrad yoki «qattiq gaz» hosil qilishi. 

31. 

Gidrogenizatsiya  -  Gidrogenlanish

-  kimyoviy  elementlar  yoki  ularning 

birikmalariga vodorodni biriktirish jarayoni.  

32. 

Glikoli  -  Glikollar(diollar)

  -  ikki  atomli  spirtlar.  Eng  oddiy  glikol 

etilenglikol- OHCH

2

CH

2

OH  

33. 

Desorberi  -  Desorberlar

-  konstruksiyasi  bо‗yicha  absorberga  о‗xshash 

bо‗lib, absorbentni regeneratsiya(qayta tiklaydigan) qiladigan jihoz. 

34. 

Deemulgator - Deemulgator

- emulsiyani ajratish uchun ishlatiladigan suyuq 

kimyoviy modda. 

35.

Dietilenglikol  (DEG)

  -  tabiiy  va  yо‗lakay  gazlarni  namlikdan  quritadigan 

absorbent va gidrat ingibitori. 

---

 

514 

36. 

Zakon  gazov  (Kleyperona)  -  Gazlar  qonuni  (Kleyperon

)-  gaz  hajmi(V)ning 

bosim(P)ga  bо‗lgan  kо‗paytmasining  mutlaq  haroratga(T)  nisbati  gaz  uchun  doimiy 

miqdor PV/T=const yoki PV/T=R 

37. 

Zolnost nefti - Neft kulliligi

- neft yonishidan hosil bо‗lgan kulning miqdorini 

ifodalaydigan kimyoviy tasvif. 

38. 

Ingibitor

- har xil kimyoviy reaksiyalarni tо‗xtatadigan modda.  

39. 

Ispareniye  -  bug„lanish

-  suyuqlik  va  gazsimon  fazalar  sathida  bug‗  hosil 

bо‗lishi. 

40. 

Kerosin  aviatsionniy  -  Aviatsiya  kerosini

-  neftni  haydashda  olinadigan, 

tozalangan va ma‘lum oktan soniga ega suyuqlik. Reaktiv dvigatel yoqilg‗isi. 

41. 

Kompressor

- havo va boshqa gazlarni bosim ostida siqadigan va uzatadigan 

qurilma.  

42. 

Koeffitsiyent sjimayemosti gaza

 - Gazning siqiluvchanlik koeffitsiyenti.  

43. 

Mubarekskiy  gazopererabativayushiy  zavod

  -  Muborak  gazni  qayta  ishlash 

zavodi-  tabiiy  gazlarni  oltingugurtli  birikmalardan  tozalash  uchun  1971yilda  qurilgan 

zavod.  

44. 

Otnositelnaya  vyazkost  gaza

  -  Gazning  nisbiy  qovushqoqligi-  shu  gazning 

qovushqoqligini atmosfera holatda aniqlangan qovushqoqlikka nisbati. 

45. 

Otnositelnaya  plotnost  nefti

  -  neftning  nisbiy  zichligi-  neftning  20°Sda 

aniqlangan  hajmining  shu  hajmdagi  distillangan  suvning  4°Sdagi  hajmiga  bо‗lgan 

nisbatiga teng.  

46

. Par - Bug„- suyuqlik

 (yoki qattiq jismning)ning gazsimon holati.  

47. 

Preobrazovatel  -  О„zgartgich

-  bir  jismdagi  energiyani  boshqasiga 

aylantiruvchi qurilma.  

48. 

Razdeliteli  -  Taqsimlagichlar

-  uglevodorod  kondensatini,  glikol  suvli 

aralashmani tabiiy gazdan ajratishda, gaz va kondensatni tayyorlashda  qо‗llaniladigan 

asbob. 

49. 

Rasxodomer-  Sarf  о„lchagich

-  suyuqlik,  gaz  va  sochma  materiallar  sarfini 

о‗lchaydigan asbob. 

---

 

515 

50. 

Reagenti  -  Reagentlar-

  sof  moddani  ifodolovchi  texnik  termin.  Kimyoviy 

reaksiyalarda ishtirok etadi.  

51. 

Rektifikatsiya-

  suyuq  aralashmalarni  toza  komponentlarga  ajratish  jarayoni. 

Rektifikatsiyada  ajratiladigan  komponentlarning  qaynash  haroratining  har  xilligi  va 

kolonna balandligi bо‗yicha xaroratning о‗zgarib borishi rо‗y beradi.  

52. 

Separator - Ajratgich

- neft va gazni ajratadigan jihoz.  

53. 

Separatsiya  -  Ajratish

-  suyuq  va  qattiq  zarralarni  gazdan,  faqat  qattiq 

zarralarni suyuqlikdan ajratish. 

54. 

Sernistaya  neft  -  Oltingugurtli  neft

-  tarkibida  0,51-2%  oltingugurt  bо‗lgan 

neft. 

55

. Smolistaya neft - Smolali neft

- tarkibida 11-35% dan kо‗p smolasi bor neft.  

56. 

Sorbsiya  –  Sorbsiya  (yutilish

)-  qattiq  jism  va  suyuqliklarning  о‗ziga  gaz, 

bug‗ va erigan moddalarning fizik-kimyoviy yutilishi.  

57. 

Teploobmennik

  -  Issiqlik  almashtirib  beruvchi  qurilma-  yuqori  haroratli 

muhitdan past haroratli muhitga issiqlikni uzatish uchun qо‗llaniladigan qurilma.  

58. 

Teplota  ispareniya

  -  Bug‗lanish  issiqligi-  suyuklikning  bug‗ga  aylanishiga 

sarf bо‗ladigan issiqlik. 

59

.  Teplota  sgoraniya  gaza  -  Gazning  yonish  issikligi

-  1m³  yoki  1kg  gaz 

yonganda ajraladigan issiqlik miqdori (kJ). 

60. 

Teplotvornaya sposobnost gaza - Gazning issiqlik chiqarish qobiliyati

- 1m³ 

yoki 1kg gaz yonganda ajraladigan issiqlik miqdori (kkal/m³ yoki kkal/kg). 

61. 

Termicheskiy  kreking  -  Termik  kreking

-  yuqori  haroratlarda  neft,  gaz 

kondensati va ularning fraksiyalaridagi yuqori molekulalarni parchalanib yoqilg‗i olish 

usuli.  

62. 

Tyajyolaya  neft  -  Og„ir  neft

-  zichligi yuqori  (0,900 g/sm³dan kо‗p) bо‗lgan 

neft.  

63. 

Uglevodorodi nasishenniye - tо„yingan uglevodorodlar

- hamma valentliklari 

tо‗liq tо‗yingan uglevodorodlar. Ularga metanli va polimetilenli uglevodorodlar kiradi.  

64. 

Ferganskiy  neftepererabativayushiy  zavod  -  Farg„ona  neftni  qayta  ishlash 

zavodi-

  1958  yilda  ishga  tushirilgan.  FNQIZda  hozirgi  vaqtda  5,5  mln.  tonna  neft  va 

---

 

516 

gazokondensatini  qayta  ishlab,  1  mln  tonnadan  ortiq  benzin,  1,6  mln.  tonna  dizel 

yoqilg‗isi,  2,2  mln.  tonna  qoramoy  va  boshqa  50dan  ortiq  xildagi  neft  mahsulotlari 

ishlab chiqarilmoqda. 

65. 

Elektrodegidratori – Elektrodegidratorlar

 

- neft emulsiyasini elektr maydon 

ta‘sirida ajratishda qо‗llaniladigan jihoz. 

66

.  Emulsiya-  Emulsiya

-  suyuq  faza  zarrachalarining  ikkinchi  suyuq  fazada 

tarqalgan dispers sistemasi.