O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

 

Nazorat savollari 

1.

 

Quduq tubiga qanday holatda ta‘sir etiladi? 

2.

 

Kislotali ta‘sir qilish jarayonini izohlang? 

3.

 

Kislotali ishlov berish qanday ma‘lumotlarga asoslanadi? 

4.

 

Kislotali ishlov berishning usullarini izohlang? 

5.

 

Qanday kislotalarning turini bilasiz? 

6.

 

Bosim ostida ishlov berish qanday asoslanadi? 

7.

 

Terrigen qatlamlar qanday xususiyatga ega? 

8.

 

Kislotali ishlov berishda qо‗llaniladigan jihozlarni izohlang?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

296 

X - bob. NEFT VA GAZ  QUDUQLARI ORQALI QATLAMNI QATLAMNI 

GIDRAVLIK YORISHDA O„LLANILADIGAN JIHOZLARNING MONTAJI 

VA EKSPLUATATSIYASI 

 

                       10

.1. Qatlamni gidravlik yorish 

Qatlamni gidravlik yorish usulida qatlamga bosim tagida suyuqlik haydaladi va 

bosim  ta‘sirida    qatlam  ochiladi  hamda  qatlamchalarga  ajratiladi.  Bosim 

pasaytirilganda  yoriqlarning    bir-biri    bilan  birikishini    oldini  olish  uchun  suyuqlik 

bilan  birgalikda  saralangan    qumlar  haydaladi,  о‗tkazuvchanlik  saqlanib  qolinadi, 

buzilgan qatlamning о‗tkazuvchanligi 1000 martagacha yaxshilanadi . 

 yorish  100  MPa.ga  bosimda  amalga  oshirilganda  hamda  katta    miqdordagi 

suyuqlik sarflanadi, murakkab va har xil turdagi texnikalardan foydalaniladi. 

 g‗ovakligi tik yо‗nalganda, g‗ovaklikdan yuqorida yotgan jinslarning oralig‗iga 

teng bо‗lgan kuch bilan ta‘sir qiladi. 

Qoldiq tog‗ jinsning о‗rtacha zichligi odatda 2300 kg/m

3

- ga teng qabul qilinadi. 

Tog‗ jinsining bosimi 

                         

H

g

P

j

t

j

t







.

.



                                                     

 (10.1)

  

Bu  yerda:  suvning  zichligi  1000  kg/m

3

. Tog‗ jinsining bosimi 

 

j

t

P

.

  2’3  marta 

katta gidrostatik  bosimdan. 

QGYoda  neft  yoki  suv  asosdagi  eritmalar  tayyorlanadi.  Qatlamning  yutilishini 

kamaytirish  va  qumni  tashish  holatini  yaxshilash  uchun  neft  asosli  eritmadan 

foydalaniladi. Suyuqliklar qо‗llanilish kategoriyasi bо‗yicha uchga bо‗linadi: yoruvchi 

suyuqlik, qum tashuvchi-suyuqlik, yuvuvchi suyuqlik. 

 qatlamning  quduq  tubi  zonasining  о‗tkazuvchanligini  kuchaytirish  uchun 

boshqa usullar kabi qatlamni gidravlik yorish (QGYo) qо‗llaniladi.  

Qatlamni gidravlik yorish–mahsuldor qatlamning quduq tubi zonasida yoriqlarni 

kengaytirish 

va 

tabiiy 

yoriqlarni 

chuqurlashtiradigan, 

о‗tkazuvchanlikni 

kuchaytiradigan texnologik  jarayondir. Buning  uchun  quduq  zonasiga tog‗  bosimidan 

va  tog‗  jinsining  mustahkamlik  xossalaridan  yuqori  bо‗lgan  bosim  bilan  suyuqlik 

---

 

297 

bostiriladi.  Shakllangan  yoriqlarga  suyuqlik  bilan  birgalikda  tanlangan  kvarsli  qum 

haydaladi.  Qatlamdan  bosim  olingandan  keyin  yoriqlarni  bir-biri  bilan  tutashib 

ketishiga tanlangan qumlarning tarkibi yо‗l qо‗ymaydi.  

Qatlamni  gidravlik  yorish  qoidasiga asosan,  chuqur quduqlar  uchun tо‗liq tog‗ 

bosimidan  past  yoki  teng  va  undan  katta  bosimda  gidravlik  yorilish  sodir  bо‗ladi. 

Quduqlarning chuqurligi katta bо‗lmaganda, tо‗liq tog‗ bosimida sodir bо‗ladi.  

Kо‗p holatlarda quduq tubi zonasida yorilish gidrostatik bosimdan 1.5-2.0 marta 

katta bosim bilan ta‘sir qilganda sodir bо‗ladi.  

Gidravlik  yorish  jarayonida  shakllanadigan  yoriqlar  2’4mm  kenglikda  bо‗ladi 

va uzunligi bir necha 10 metrni tashkil etadi, bir-biri bilan yoki boshqa yoriqlar bilan 

tutashadi.  Mahsuldor  qatlamning  quduq  tubi  zonasini  о‗tkazuvchanligini  bir  necha 

marta kuchaytiradi.  

Qatlamni  gidravlik  yorish  natijasida  quduqning  debiti  oshadi,  ba‘zida  2  yoki 

undan  kо‗p  marta  ham  kuchayadi.  Kon  amaliyotida  QGYO  usulini  qо‗llab,  neft 

quduqlarini  debiti  10  martagacha  va  undan  ham  kо‗p  oshgan  holatlar  mavjud  [37]. 

Qatlamni  gidravlik  yorish  faqat  zaxiralarni  ishlatishni  jadallashtirmasdan,  quduqning 

drenajlashtirish  zonasini  amalda  kengaytiradi.  Kuchsiz  drenajlashgan  qatlamchalarni 

ishlatishga jalb qiladi va sо‗nggi neft beruvchanlikni oshiradi.  

 gidravlik yorish quyidagi tartibda qо„llaniladi

:  

kuchli  ifloslangan  neft  quduqlarining  tubi  zonasida  yoriqlarni  hosil  qilish 

hisobiga qazib olishni jadallashtirishda;  

qatlamda  quduqlar  tizimining  tabiiy  yoriqlarini  va  drenajlashtirilgan  zonasini 

kengaytirish hamda gidrodinamik aloqalarini ta‘minlash maqsadida;  

past о‗tkazuvchan uyumlarni ishlatishga kiritish va balansdagi neft zaxiralarini sanoat 

miqyosiga о‗tkazishda;  

murakkab  joylashgan  va  noyaxlit  (har  xil)  qatlamlarning  neft  olish    darajasini 

kо‗chaytirish  maqsadida,  sо‗nggi  neft  bera  olishlikni  oshirish  uchun  ishlatishga 

kiritishda;  

neft quduqlarini mahsuldorligini kuchaytirishda;  

haydovchi quduqlarni qabul qiluvchanligini kuchaytirishda;  

---

 

298 

qatlam bosimi yuqori bо‗lgan quduqlarda;  

past о‗tkazuvchan qatlamlarda qо‗llaniladi. 

Qatlamda gidravlik yorishni qо„llash quyidagi holatlarda tavsiya qilinmaydi: 

qazib  oluvchi  quduqlarning  suv  neft  va  gaz  neft  zonalarida  qо‗llash  mumkin 

emas,  chunki  konus  hosil  bо‗lishini  tezlashtiradi,  suv  va  gazning  quduqqa  kirib 

kelishining ehtimolligini kuchaytiradi;  

qoldiq  kam  zaxiraga  ega  bо‗lgan  qurigan  qatlamlarda  hamda  karbonat 

kollektorlaridagi yoriqliliklar betartib joylashganda; 

Qatlamni gidravlik yorish  quyidagi tartibda olib boriladi

:  

QGYO  о‗tkazish rejalashtirilgan mahsuldor qatlamni yoki qatlamchalarni shipi 

ustiga NKQ quduqqa tushiriladi;  

paker va yakor tushiriladi;  

quduq tubi zonasidagi loylar va mexanik aralashmalar suv yordamida yuviladi;  

talab qilinganda QGYodan oldin tuzli kislotali ishlov hamda qо‗shimcha teshish ishlari 

ham  amalga oshiriladi;  

qatlamni  yorish  uchun  quduqqa  kerakli  hajmdagi  suyuqlik  NKQ  yordamida 

haydaladi va quduq tubida kerakli bosim hosil qilinadi;  

QGYO  davrida  nasos  bilan  hosil  qilinadigan  yuqori  bosim  ta‘sirida 

mustahkamlash  tizmasining  shikastlanishini  oldini  olish  uchun  paker  quduqqa 

tushiriladi;  

paker  QGYO  amalga  oshiriladigan  qatlamni  ustiga  о‗rnatiladi.  U  mahsuldor 

qatlam zonasini quduqning yuqori qismdan ajratadi.  

Bunda  NKQ  yordamida  hosil  qilinadigan  bosim  faqat  qatlamga  yoki 

qatlamchalarga  hamda  pakerning  pastki  qismiga  ta‘sir  qiladi.  Qatlamni  gidravlik 

yorish    jarayonida  pakerga  pastdan  yuqori  yо‗nalgan  holda  hosil  qilinadigan  bosim 

ta‘sir  etadi.  Agarda  amaldagi  choralar  qо‗llanilmasa,  paker  nasos  kompressor  quvur 

bilan yuqoriga kо‗tarilib ketishi mumkin.  

Yuqoridagi qatlamda mushkulotlar sodir bо‗lmasligi uchun NKQ  –ga gidravlik 

yakor  о‗rnatiladi.  NKQda  hosil  qilinadigan  bosim,  gidravlik  yakorli  porshen 

yordamida  uzatiladi  va  ular  о‗zining  uyasidan  chiqadi  va  mustahkamlash  tizmasiga 

---

 

299 

siqiladi.  Bunday  bosim  qanchalik  yuqori bо‗lsa, porshen shunchalik katta  kuch bilan 

ishlatish  tizmasiga  yopishadi.  Porshen  yon  yuzasini  halqali  sirtlari  ishlatish  tizmasiga 

yopishadi va NKQni paker bilan siljishiga tо‗sqinlik qiladi.  

Qatlamni  gidravlik  yorishda  qо‗llaniladigan  suyuqliklar  uchta  kategoriyaga 

bо‗linadi:  yorish  suyuqligi,  qum  tashuvchi  suyuqlik  va  yuvuvchi  suyuqlik.  Ishchi 

suyuqlik  mahsuldor  qatlamning  tog‗  jinslarining  mutloq  о‗tkazuvchanligini  va 

fazosining о‗tkazuvchanligini kamaytirmasligi kerak.  

Yuqoridagilarga bog‗liq holda neft quduqlarini gidravlik yorishda uglevodorod 

asosli  suyuqlar  qо‗llaniladi.  Haydovchi  quduqlarning  qatlamida  gidravlik  yorishni 

amalga  oshirishda  -  suvli  asosli  suyuqliklar  qо‗llaniladi.  Ba‘zida  karbonat  kollektorli 

quduqlarda  ishchi  suyuqlik  sifatida  tuz  kislotali  suvli  eritma  yoki  boshqa  asosli 

suyuqliklar qо‗llaniladi.  

Qatlamni yorishda qо‗llaniladigan suyuqlik qatlamdagi tabiiy yoriqlarga yaxshi 

kirib borishi kerak.  

Yorish suyuqliklari sifatida asosan quyidagilar qо„llaniladi

:  

uglevodorodli;  

suvli eritma; 

emul‘siy.  

Haydovchi quduqlar tizimiga о‗tkazilgan quduqlarda QGYoni amalga oshirishda 

suv-asosli 

suyuqliklardan 

foydalaniladi. 

QGYoda 

qо‗llaniladigan 

ishchi 

suyuqliklarning  tarkibida  begona  mexanik  aralashmalar  bо‗lmasligi,  tog‗  jins  va 

qatlam  suyuqligi  bilan  tutashganda  erimaydigan  chо‗kmalarni  hosil  qilishga  yо‗l 

qо‗yilmaydi.  

QGYoda  qatlam  suyuqliklarida  tо‗liq  eriydigan  eritmalarga  kо‗proq  e‘tibor 

beriladi.  QGYoni  amalga  oshirish  vaqtida  ishchi  suyuqliklarning  qovushqoqligini 

barqarorligiga    erishiladi.  Kо‗pincha  neft  qazib  oluvchi  quduqlarda  QGYoni  amalga 

oshirishda  uglevodorod  asosli  suyuqliklar  qо‗llaniladi.  Haydovchi  quduqlarda  esa 

suyuqlik sifatida toza suv yoki quyuqlashtirilgan suvlar qо‗llaniladi. Quyuqlashtiruvchi 

komponentlarga  kraxmal  asosli  suyuqliklar,  poliakrilamid  (PAA),  sulfat–spirtli  barja 

(SSB),  karboksil metilsellyulozalar kiradi.  

---

 

300