O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

4.16-rasm. Ramali filtrpress plitasi

. 

 

4.17-rasm. Filtrpress ramasi. 

 

Shuning  uchun 

avariyalarga

  yо‗l  qо‗ymaslik  uchun  bosim  oshgan  vaqtda 

sistemani  о‗chirib  qо‗yuvchi  klapanning  yaroqligini  tekshirish  zarur.  Rama  va 

plitalardagi teshik-kanallarni paypaslab kо‗rib tekshiriladi. Bu kanallarning jipslab 

berkitilishi  kо‗pincha  plitalarning  bir  tomonlama  bosim  ta‘siri  ostida  buzulib 

---

 

148 

qolishiga sabab bо‗ladi. Plita va ramalarning yuzalari asta-sekin yemirila boshlaydi, 

shuning  uchun  agar  filtrlanayotgan  muhit  о‗ta  agressiv  bо‗lsa,  yuzalarni 

qо‗rg‗oshin  bilan  qoplanadi  yoki  gummirlab  qо‗yiladi.  Singan  plita  va  ramalarni 

yangilari bilan almashtiriladi. 

Ta‘mirlash  vaqtida  qisqichli  qurilmalarni  taftish  qilinadi.  Elektromexanik 

qisqich  holatida  reduktorlarni  ochiladi  va  vint,  gaykalarning  holati  tekshiriladi. 

Gidravlik  qisqich  holatida  esa  plunjer  va  silindr  yuzalari  tekshiriladi,  shuningdek 

salnikli zichlagichlar ham tekshiriladi. 

Montaj vaqtida avvalo poydevorga tayanch plitalari yoki ustunlar о‗rnatiladi, 

ularning  gorizontalligi  tekshiriladi  va  poydevor  boltlari  bilan  mahkamlanadi. 

Undan  sо‗ng  tegishli  ustunlarga  tirgak  plitalarni  va  qisqich  mexanizmi  qobig‗ini 

о‗rnatiladi,  bu  qobiq  gaykalar  bilan  mahkamlanadigan  tayanch  balkalari  bilan 

biriktiriladi. 

Tayanch  balkalarining  bir  chiziqliligi 

transportirovka

  vaqtida  buzilib  ketishi 

mumkin, shuning uchun bunga alohida e‘tibor berish zarur. 

Yig‗ilgandan  sо‗ng  tayanch  balkasi  yetarli  darajada  qattiq  bо‗lishi  kerak, 

plita  va  ramalar  og‗irligidan  egilib  qolmasligi  kerak.  Qisqich  plitasi 

quloqchalaridan  tayanch  balkalarining  yо‗naltiruvchisiga  о‗rnatiladi  va  qisqich 

qurilmaning  shtokiga  ulab qо‗yiladi.  Tirgak va  qisqich  plitalar  orasiga navbatma-

navbat  rama  va  plitalarning  kerakli  soni  joylashtiriladi,  ular  ham  tayanch 

balkalariga  о‗zlarining  yuza  tomonlari  bilan  tayanadilar.  Har  bir  qо‗shni  rama  va 

plitalar  oralig‗iga  filtr  qog‗ozi  varag‗i  joylanadi.  Opressovka  qilishdan  oldin  filtr 

ostiga  uning  butun  yuzasi  bо‗ylab  (ustunlar  orasiga)  yupqa  tunukadan  irborat 

protiven 

qо‗yiladi.  Tushirib  yuboradigan  kranchalar  bо‗ylab  esa  (ularning  ostiga) 

qabul  qiluvchi  kollektor  qо‗yiladi.  Filtrni  opressovkadan  keyin  va  qisqich 

mexanizmi sinalgandan sо‗ng beriladi. 

Listli filtrlar. Listli filtrlar tayyorlovchi zavodda kontrol yig‗ilgandan sо‗ng, 

montaj maydonchasiga qismlarga ajralgan holda keltiriladi. 

Tunuka  filtrlarni  montaj  qilish  aniq  bir  ketma-ketlikda  olib  boriladi.  Ikkita 

pо‗latdan  yasalgan  (eski  konstruksiyalarda  chо‗yandan  yasalgan)  yarim 

---

 

149 

silindrlardan  iborat  qobiqqa, boltlar  bilan  ikkala  ustun  boltlarda  mahkamlanadi  va 

uni tayyor poydevorga о‗rnatiladi. 

Ba‘zi  hollarda  poydevorga  avval  ustunlarni  о‗rnatib,  ularni  tekislab  qotirib, 

undan  sо‗ng  silindrni  qо‗yish  qulayroqdir.  Ikkala  silindrlar  ajratgichlarning 

tekisligiga  mо‗ljallab  filtr  holatining  gorizontalligi  yaxshilab  tekshiriladi.  Ostki 

yarim  silindrga  kronshteyn  mahkamlanadi  va  unga  posongi  kiygiziladi.  Keyin 

ramaga  gidrodomkrat  о‗rnatiladi,  uning  shtoki 

vodila 

yordamida  posongi  uchun 

kronshteyn bilan sharnirli biriktiriladi. 

Ustki  silindr  toresiga  berkitish  mexanizmining  tishli  uzatmasi  va  uning 

blokirovkalovchi  qurilmali  yurituvchi  shturvali  joylashtiriladi.  Bu  qurilma 

shturvalning о‗z-о‗zidan buralib ketishini va buning natijasida silindrga о‗z-о‗zidan 

germetikligi  bо‗shab  qolishini  oldini  oladi.  Silindrning  yо‗riqnomasiga  muvofiq 

filtratni  yig‗ish kollektori  va  trubaprovod  detallari  yig‗iladi.  Bular  kollektorni  har 

bir filtrlovchi disk bilan bog‗laydi. 

Berkitish  mexanizmining  shturvali  tortib  bog‗langanda,  tayanch  boltlarning 

gaykalari  quyi  silindrning  val  ustidagi  yuzasiga  zichlab  mahkamlangan  bо‗lishi 

kerak,  aks  holda  bu  gaykalarni  shplintlari  bо‗shatilib  tortiladi  va  yangitdan 

shplintlanadi.  Xuddi  shu  tarzda  yarim  silindrlar  birikishidagi  orqa  sharnirli  boltlar 

lyuftlari  ham  tо‗g‗irlanadi.  Silindrning  getmetikligini  gidravlik  opressovka  yо‗li 

bilan tekshiriladi, buning uchun opressovkalovchi suyuqlik uzatishga mо‗ljallangan 

bitta  shtuserdan  tashqari  barcha  shtuserlar  yopib  tashlanadi.  Suyuqlik  qо‗yib 

yuborilishiga  tayanch  va  sharnir  boltlarini  bir  tekis  tortilmaganligi,  tutashuvchi 

yuzalar  orasidagi  qistirmalar  yо‗qligi,  shuningdek  berkitish  mexanizmi 

shturvalining yetarli darajada tortilmaganligi sabab bо‗ladi. 

Quyi  silindrning  tutashuvchi  yuzasidagi  qistirma  buklanib  qolmagan  yoki 

buralib  qolgan  uchastkalari  bо‗lmasligi  kerak.  Qistirma  tutashuvlari  «qulf»  ostida 

zichlab moslashtirilgan bо‗lishi kerak. 

Berkitish mexanizmining tо‗g‗ri ishlamasligi, tayanch boltlarining vtulkalari 

va  podshipniklaridagi  ekssentrik  vallarning  yeyilishi,  shuningdek  tishli  uzatmalar 

yeyilishi natijasi bо‗lishi mumkin. 

---

 

150 

Gidravlik sinov о‗tkazilib bо‗lingandan sо‗ng va opressovkalovchi suyuqlik 

tо‗kib tashlangandan sо‗ng, gidrodomkrat yordamida filtr ochiladi. Butkul ochilgan 

holatda quyi silindrni sharnir boltlarining vtulkalari qо‗zg‗almas о‗qi atrofida 105

o

 

ga  buraladi.  Quyi  silindrning  shunday  holatida  filtrlovchi  disklarni  о‗rnatishga 

kirishiladi.  О‗rnatishdan  avval  disklarning  holatlari  yaxshilab  tekshiriladi,  eng 

avvalo  filtrlovchi  materialning  (belting,  shishagazlama,  monel-metalldan  yasalgan 

yupqa devor va h.) chilpishi sifati va butunligi tekshiriladi. 

Ta‘mirlash  ishlarining  asosiy  hajmi  rejadan  tashqari  tunuka  filtrlarni 

ekspluatasiya  qilish  chog‗ida  amalga  oshiriladi.  Bunday  ishlar  tarkibiga  boltlarni 

tortish,  qistirmalarni  almashtirish,  tayanch  boltlarining  deformasiyalangan 

gaykalarini  almashtirish,  kranchalar  kollektorlaridagi  singan  kо‗rish  oynalarini 

almashtirish, potrubkalar birikmalaridagi salniklarning tiqinlarini almashtirish yoki 

tortish,  puflab  tozalash  uchun  beriladigan  havoni  uzatadigan  kanallarni  tozalash, 

ishga yaroqsiz filtrlovchi disklarni sozlanganlari bilan almashtirish kabilar kiradi. 

Vakuum  filtrlar.  Ta‘mirlash  va  montaj  qilish  texnologiyasini  belgilab 

beruvchi  vakuum  filtrning  konstruksiyasi  filtrlash  chegaralari  harakati  va 

taqsimlovchi mexanizm qurilmasi xarakteriga bog‗liq. 

Barabanli  vakuum-filtrni  kontrol  yig‗ishdan  sо‗ng,  rostlangandan  sо‗ng  va 

sinovdan  о‗tgandan  sо‗ng  tayyorlovchi  korxona  tomonidan  keltiriladi.  Filtrlarni 

montaj  qilishni  filtr  qobig‗ining  quyi 

koritosini

  fundamentga  о‗rnatishdan 

boshlanadi,  u  barabandan  tushayotgan  barcha  yuklamani  qabul  qiladi. 

Koritosini

 

chekka  devorlaridan  stropovka  qilinadi  va  traversaga  osib  qо‗yiladi,  sо‗ng  uning 

ajratkichi  tekisligiga  qarab  qat‘iy  gorizontalligini  tekshiramiz.  Oxirgi  tekshirish 

boltlarini mahkamlangandan sо‗ng amalga oshiriladi. 

Barcha  detal  va  qismlarning  ishqalanuvchi  yuzalarini  konservasion 

(muhofazalovchi)  maydon  tozalanib,  kerosin  bilan  yuvilib  sо‗ngra  quritiladi. 

Koritoning  har  ikki  tomonidan  fundamentga  yoki  ramaga  chiqib  turadigan 

podshipniklar  joylashtiriladi,  ularni  shunday  joylashtiriladiki,  ularga  baraban 

о‗rnatilgandan  sо‗ng  barabanning,  qobiqning  va  podshipnik  quymalarining 

о‗qdoshligi  qat‘iy  saqlangan  bо‗lsin.  Yuritma  tomonidan  chervyakli  reduktor 

---

 

151 

о‗rnatiladi, uning qobig‗iga barabanning uchlariga chervyakli xalqa ilingan sapfasi 

kirib turishi kerak. 

Chervyakli  g‗ildirak  va  chervyak  ilashishi  sifatini  tekshirilgandan  sо‗ng 

reduktor oxirgi marta mahkamlanadi. 

Baraban  о‗qi  qiyshayib  ketishi  va  boshqa  shikastlanishlarni  oldini  olish 

maqsadida  barabanni  faqatgina  traversa  yordamida  kо‗tariladi.  Podshipniklarga 

о‗rnatishda baraban massasi va gabarit о‗lchamlari kattaligini hisobga olgan holda 

zarbalarga  duch  kelishini  oldini  olish  zarur.  Sistema  zichligi  qobiqdan  sapfalar 

chiqishidagi salniklarni yig‗ish aniqligiga bog‗liq. Shuning uchun salnik qobig‗ini 

koritoga boltlar yordamida baraban о‗qini natijaviy tekshiruvidan sо‗ng va tepkili 

tо‗lqinlanishini bartaraf qilingandan sо‗ng qotiriladi. 

Taqsimlovchi  qurilmani  zonalarni  taqsimlash  sxemasiga  mos  hollarda 

rostlash  va  kо‗rish  juda  katta  aniqlikni  talab  qiladi.  Taqsimlovchi  kallak  toresini 

sapfa  diskiga  siqib  buruvchi  prujinalar  bir  tekisda  tortilgan  bо‗lishi  kerak.  Bu 

qiyshayishni oldini oladi va suyuqlik kirib qolishi va havo sо‗rilishini oldini olish 

imkonini beradi. 

Baraban  yuritmasini  (reduktorli  yoki  variatorli  elektr  yuritkich)  va 

shikni,

 

filtr qobig‗i qopqog‗ini shuningdek, truba quvurlarni yig‗ishni о‗rnatilgan tartibda 

о‗sha brigadaning о‗zi amalga oshiradi. 

CHо‗kmani  ajratib  olish  uchun  pichoqni  ajratib  olinadigan  qatlam  butun 

uzunlik bо‗ylab bir xil qalinlikda bо‗ladigan qilib о‗rnatiladi. 

Barabanni  filtrlovchi  mato  bilan  ustidan  tortish  –  filtrni  ekspluatasiyaga 

tushirishda  eng  oxirgi  operasiya  hisoblanadi.  Bu  operasiyani  kо‗pincha 

ekspluatasiya va ta‘mirlash vaqtida bajarishga tо‗g‗ri keladi. 

Baraban yuzasini ikki qavat 

setka

: avval legirlangan pо‗lat simdan yasalgan 

yirikroq  setka,  sо‗ng  fosforsimon-bronzali  simdan  tо‗qilgan  mayda  setka  tortib 

yopiladi.  Birinchi  setka  filtratni  yoki  yuvuvchi  suyuqlikni  sо‗rib  olish  uchun, 

shuningdek,  inert  gazni  uzatish  uchun  ishlatiladi,  ikkinchi  setka  esa,  asos 

hisoblanib,  unga  filtrlovchi  material  qoplanadi.  Filtrlovchi  mato  barabanga  tortib 

yopiladi, hamda baraban yuzasidagi bо‗ylama va chetki pazlarda mahkamlanadi, bu 

---

 

152 

pazlar  «qaldirg‗och  dumi»  shaklida  yasalgandir.  Pazlarga  mato  alyuminiyli  yoki 

qо‗rg‗oshinli  simlar  yordamida  chekanka  qilib  mahkamlanadi.  Mato  baraban 

yuzasiga zich yotishi uchun uni baraban setkasiga diametri 2 mm bо‗lgan berilliy-

bronzadan  yasalgan  sim  bilan  siqiladi,  bu  simlar  baraban  uzunligi  bо‗ylab 

spiralsimon о‗ralgandir. Yetarli darajada chо‗zilishi mumkin bо‗lgan simni bir tekis 

tо‗shashga

 erishish uchun maxsus о‗rash qurilmasi qо‗llaniladi, u vinti yordamida 

filtrning  aylanayotgan  barabani  bо‗ylab  siljiydi,  bu  vint  yuritmaning  о‗z  holicha 

harakatlanishidan siljiy boshlaydi. 

Ta‘mirlashni  boshlashdan  oldin  mahsulotdan  va  yuvilgan  filtr  (korito  bilan 

birgalikda) inert gaz yordamida obdon puflab tozalanadi. 

Sapfa  orqali  о‗tadigan 

vestovaya 

trubasidan  suyuqlikning  oqib  chiqishini, 

baraban  qobig‗i  va  ichki  birlashtiruvchi  trubalar  payvandlarining  buzilganligidan 

darak  beradi.  Defektlarni  aniqlash  uchun  va  ularni  bartaraf  qilish  uchun  qobiq 

ochiladi va avval baraban sо‗ngra kommunikasiyalar gidravlik  sinaladi. 

Nuqsonlarni  oson  aniqlash  uchun  barabanning  havo  bilan  gidravlik  sinov 

qilinayotgan  maxsus uchastkalari  aylanayotgan  holida  suvga tushiriladi. Suv ichki 

koritoga  tо‗ldirilgan  bо‗ladi.  Ichki  kо‗rik  va  barabanning  toreslarida  ta‘mirlash 

ishlari  olib  borish  uchun  lyuk-lazlar  ochiladi.  Quyidagi  ta‘mirlash  ishlari  keng 

tarqalgan: Sim о‗ramlarini tortish; qobiq toreslaridagi salnik tiqinlari va filtrlovchi 

matoning buzilgan chekanka uchastkalarini qayta tiklash, moy uzatgichlarni, shnek 

podshipniklarini  va  reduktorlarni  ta‘mirlash.  Taqsimlagich  qurilma  zolotnigini 

planshaybaga  zichlab  yotqizilishini  ta‘minlash  uchun  shabrovkaga  murojaat 

qilinadi.  Yig‗ilgandan  sо‗ng  prujinalanuvchi  qisqichlarning  stakanlarini  yengil 

aylanishi va tebranishi mavjud emasligi tekshiriladi. 

Montajdan  sо‗ng,  podshipniklarni,  reduktorlarni  va  ba‘zi  bir  boshqa 

qismlarni ta‘mirlab bо‗lgandan sо‗ng filtrlarni yо‗riqnomaga muvofiq avval yuksiz 

holatda, sо‗ngra yuklama ostida chiniqtiriladi.