O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti biotexnologiya kafedrasi

1.4. Hujayra zararlanishi mexanizmlari 

 

Moddalarning  zaharli  ta‘sirlari  asosida  hujayralarning  umumiy  zararlanishi 

yotadi,  bunda  ular  funksional  yoki  struktura-funksional  o‗zgarishlarga  uchraydi. 

Organizmning a‘zolariga qarab ta‘sirlarining bunday turli-tuman bo‗lishi, hujayra 

tuzilmalarining murakkabligi bilan tushuntiriladi. Chunki organ va to‗qimalar bir-

---

 

30 

biridan  farq  qilganligi  sababli,  ularni  tashkil  etgan  hujayralar  ham  tuzilish  va 

funksional  jihatdan  farqlanib,  turli  zararlanishlarga o‗ziga  xos adaptasiyasiga  ega 

bo‗ladi, ya‘ni shu toksikantlarga bo‗lgan turlicha sezgirlikka ega bo‗ladi. 

Shulardan  kelib  chiqqan  holda  aytish  mumkinki,  ular  zaharli  moddalar 

ta‘siridan  turlicha  himoyalanishi  mumkin,  lekin  hujayrada  sodir  bo‗ladigan 

zararlanishning umumiy mexanizmi barcha hujayralar uchun xosdir. 

Bular quyidagicha namoyon bo‗lishi mumkin: 

- energiya almashinuvining buzilishi; 

- hujayraichki kalsiy gomeostazining buzilishi; 

- hujayrada erkin-radikallanish jarayonining faollashuvi; 

- hujayra bo‗linishi va oqsil sintezi jarayonlarining buzilishi; 

- hujayra membranalarining shikastlanishi. 

O‗z  navbatida  shuni  ta‘kidlash  lozimki,  bu  mexanizmlar  bir-biriga  bog‗liq 

va bir-birini chaqirishi mumkin, ya‘ni ulardan birining harakatga kelishi, kelgusida 

birin-ketin boshqalarini sodir bo‗lishiga zamin yaratadi. Oqibatda butun hujayrani 

zararlanishiga yoki nobud bo‗lishiga sabab bo‗ladi.