Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

1.2-rasm Oʼlchashlar noaniqligiga taʼsir qiladigan tasodifiy va muntazam effektlar
situation – holat; random effects – tasodifiy effektlar; strong - qoʼpol noaniqlik, qoʼpol sochilish; weak (or absent) – kuchsiz, kam sochilish (yoki umuman yoʼq); systematic effects – muntazam effektlar; uncertainty – noaniqlik; high – koʼp noaniqlik; medium – oʼrtacha noaniqlik; low – kam noaniqlik.
Oʼlchashlar noaniqligi oʼziga bir qancha tashkil qiluvchilarni qamrab oladi. Ushbu tashkil qiluvchilarning bir qismi koʼp marta oʼlchash natijalari asosida kattalik qiymatlarining statistik taqsimoti asosida А-tip asosida baholanib, standart ogʼishni tavsiflaydi. Boshqa tashkil qiluvchilari esa extimollikning zichligi funktsiyalari orqali baholanadigan V-tip boʼyicha baholanadi.
Umuman olganda, oʼlchashlar noaniqligi oʼlchanayotgan kattalikka taalluqli boʼlgan maʼlum kattalikka aloqador deb faraz qilinadi. Аynan ushbu kattalikni (yoki kattaliklarni) oʼzgarishi noaniqlikni oʼzgarishiga olib keladi deb qaraladi. Oʼlchashlar noaniqligi xalqaro darajada qabul qilingan oʼlchashlarning ishonchsizligining tavsifidir.
I.P. Zaxarov oʼlchashlar noaniqligi – bu xalqaro darajada qabul qilingan oʼlchashlarning ishonchsizligining tavsifidir, deb baholaydi.
Metrologik amaliyotda oʼlchash natijalari quyidagi shaklda taqdim qilinadi:

(1.2.1)

Bu yerda: Y – oʼlchanayotgan kattalik; y – oʼlchash natijasi; U – kengaytirilgan noaniqlik; R – ishonch darajasi (asosan meʼyoriy hujjatlarda ishlab chiqarish va laboratoriya sharoiti uchun R=0,95 qiymati tavsiya qilinadi); k – qamrab olish koeffitsienti (baʼzan metrologik oʼlchashlarda taqriban k=2 qiymati olinadi, ammo yuqori aniqlik va puxtalik talab qilingan oʼlchashlar uchun qamrab olish koeffitsientini tanlash usullari mavjud).
(1.2.1) ifodadan koʼrinib turibdiki, Y oʼlchanayotgan kattalik qiymatini ehtimoliy sochilishi oʼlchash natijasiga y nisbatan ±U ga tengdir. Ushbu intervalni grafik koʼrinishda tasvirlaymiz.