O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

Shaxsning tuzilishdagi biologik va ijtimoiy omillar.
Inson shaxs tuzilishida 
biologik (tabiiy) va ijtimoiy omilllarning uzaro nisbati masalasi xozirgi zamon 
psixologiyasida eng murakkab va munozarali masalalarda biridir. 
Psixologiyada shaxsda ikkita omil-biologik va ijtimoiy omillar ta'siri ostida 
shakllangan ikkita asosiy kichik struktura borligini aloxida ta'kidlaydigannazariya 
sezilarli urin egallaydi. Inson shaxsining uzi "endopsixik" va "ekzopsixik" 
tuzilishga bulinadi, degan fikr xam ilgari murildi. Shaxs tuzilishining kichik 
strukturasi sifatidagi "endopsixika" bamisoli kishining nerv-psixik tuzilishiga 
uxshash bulgan inson shaxsining ichki mexanizmi kabi psixik kismlar va 
funksiyalarning uzaro ichki boglikligini ifoda etadi. "Ekzopsixika"ning tashki 
muxitga munosabati bilan, ya'ni shaxs kanday bulmasin, baribir munosabatga 
kirishishi mumkin bulgan va shaxsga karama-karshi turadigan tuzilishlarning 
barchasiga nisbatan munosabati bilan belgilanadi. 
Inson shaxsning individualligida uning tabiiy, biologik tuzilishi uzining izini 
koldiradi, albatta. Gap shaxsning tuzilishida biologik va ijtimoiy omillarni xisobga 
olish kerakmi, yukligi xakida emas (ularni e'tiborga olish shart, albatta), balki ular 
urtasidagi uzaro munosabatlarni kanday tushunish kerakligi xakidadir. Ikkita omil 
nazariyasi ijtimoiy va biologik omillarni, muxit va biologik tuzilishni, 
"ekzopsixika"ni beixtiyor ravishda bir-biriga karama-karshi kuyadi. Xakikatda esa 
bunday tashki, uzidan-uzi buladigan karama-karshi kuyish samarasizdir va 
shaxsning tuzilishini anglab olish uchun xech bir naf keltirmaydi. Lekin shaxsning 
shakllanishi va tuzilishidagi tabiiylik va ijtimoiylik masalasiga boshkacha 
yondashish xam mumkin. 
Buni buyi 80-130 santimetrdan oshmaydigan odamlar shaxsiga xos 
belgilarning shakllanishini urganishga bagishlangan tadkikot misolida kurib
chikamiz. Buyining pastligidan boshka biron-bir patologik cheklanishlari 
bulmagan bu odamlar individualligining tuzilishida anchagina uxshash jixatdan 
mavjudligi aniklandi. Ularda uziga xos bachkana yumor, muloxazasiz nekbinglik, 
samimiylik, anchagina xissiy zurikishni takozo etadigan vaziyatlarga yuksak sabr-
bardoshlik, biron-bir darajada iymanib utirmaslik va shu kabilar kuzatildi. Tabiiy, 
tarkibiy jixatlar va belgilar kishi shaxsning individualligi tuzilishida uning ijtimoiy 
jixatdan takozo etilgan kismlari sifatida mavjud buladi. Tabiiy (anatomik, 
fiziologik va boshka fazilatlar) va ijtimoiy xislatlar birlikni tashkil toptiradi va 
shaxsning mustakil kichik tuzilishi sifatida bir-biriga uzidan-uzi karama-karshi 
kuyilishi mumkin emas.