O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

Tsinizm
– beadablik, uyatsizlik, hayosizlik, zolimlik, manmanlik, loqaydlik.


Vandalizm
Madaniy yodgorliklarni, qadriyatlarni vahshiylarcha vayron, oyoq osti qilish, yo‘qotish; madaniyatsizlik, jaholat, nodonlik.


“Ommaviy madaniyat”ning manbalari




DINIY EKSTREMIZM VA TERRORIZM DUNYODAGI ENG ULKAN XAVFMI?

Diniy ekstremizm va terrorizm ma’naviy tahdidlarning bir turi bo‘lib, ular o‘zlariga mansub bo‘lgan diniy konfessiya vakillarini radikal harakatlarga chorlovchi, mamlakatdagi tinchlik va osoyishtalikni izdan chiqarishga intiluvchi, mavjud konstitutsion tuzumni ag‘darib tashlashga da’vat etuvchi tajovvuzkor siyosiy faoliyatdir.

Terrorizm hozirgi kunda jamiyatda yuzaga keladigan eng ko‘p muammolardan biri hisoblanadi. Bu masala hozirgi kunda rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlardagi ko‘p muhokama qilmoqda. Bu yangi fenomenon emas, balki u o‘tgan asrning birinchi yarmida ham mavjud bo‘lgan eski – jamiyatning qoldiqlaridan biridir. Lekin yillar davomida terrorizm hayotning yangi avenyusi sifatida kirib kelmoqda. U hozirgi kunda o‘ta halokatli, keng tarqalgan va nazorat qilish qiyin bo‘lgan muammolardan biridir. Hozirda u o‘tmishdagi fuqarolar urushiga qaraganda undan ham jiddiy muammolarni keltirib chiqarmoqda³⁵.

Ma’lumotlarga ko‘ra, hozir dunyoda 500 ga yaqin terrorchi tashkilotlar mavjud bo‘lib, ularning 80 % islom niqobi ostida faoliyat yuritadi. Ular qatoriga «al-Qoida», «Musulmon-birodarlar», «Hizbut-tahrir», «al-Jihod al-Islomiy», «at-Takfir val-Hijra» (Misr), «Abu Sayyof» (Filippin), «Ozod Achex», «Lashkari jihod» (Indoneziya), «Qurolli islomiy harakat» (Jazoir), vahhobiylar, Abu Nidal guruhi, Qurolli islom guruhi, AUM Sinrikyo, Basklar va ozodlik vatani, Al-Jamoa al-islomiya, HAMAS Musulmon birodarlari, Harakat al-mujohidiyn, Hizbulloh, «17 noyabr Inqilobiy tashkiloti», «Inqilobiy xalq-ozodlik fronti/partiyasi» («Del Sol» nomi bilan ma’lum), «Inqilobiy xalq kurashi», «Sendero Lyuminoso» («Yorug‘ yo‘l», shuningdek, «Partizanlar-xalq armiyasi»), «Tupak Amaru inqilobiy harakati», «O‘zbekiston Islom harakati», «O‘zini mudofaa qilish birlashgan kuchlari» kabi tashkilotlarni kiritish mumkin.

Bu tashkilotlar Markaziy Osiyoda mintaqa xalqlari uchun an’anaviy bo‘lgan hanafiya mazxabi va moturidiya aqidasini rad etib, musulmonlarga siyosiylashtirilgan g‘oyalarni singdirishga urinmoqda. Ular «mavjud muammolar musulmon jamoalari islomiy tusini yo‘qotgani sababli mavjud, ularning nazarida «kofir» hisoblangan hukumatlarni ag‘darib tashlash lozim» kabi soxta diniy shiorlardan foydalanib, siyosiy hokimiyatga intilmoqda.

Masalan, Markaziy Osiyoda turli qiyofalarga kirib yashirin faoliyat olib borgan “Hizbut-tahrir” diniy ekstremistik partiyasining maqsadlaridan biri, Farg‘ona vodiysidagi O‘zbekiston va Qirg‘iziston viloyatlarini birlashtirib halifalik tuzumiga asoslangan diniy – teokratik davlat tuzish bo‘lgan. Ular tomonidan bu maqsad yo‘lida bir qator terroristik faoliyat amalga oshirilgan.

Diniy ekstremizm dunyodagi eng ulkan xavfmi?

2011-yilning 20-sentabrida Birlashgan Qirollikda Ahmaddiya Musulmonlar qo‘mitasining barcha Parlamentar guruhlari Yevropa Parlamenti tomonidan ekstrimizm masalasini qanday qilib hal etish ko‘rib chiqildi. Muhokama “Olloh yo‘lida o‘zini qurbon qilganlar” deb nomlanib, diniy ekstremizm ideologiyasiga e’tiborni qaratildi. Umumiy mavzu sifatida G‘arbiy nishonlarga hujum qilish bu shunchaki aysbergning yuza qismi ekanligi va 11 sentabr voqealariga e’tibor qaratish kerakligini aytib o‘tishdi. Muhokamadagi spikerlarda biri Sofia Lemmetyi “diniy shafqatsizlikka undash yoki ekstråmizm bu global va transmilliy murakkablikdir. Bizga uzoq muddatli ishonchli milliy va xalqaro darajadagi hamkorlar kerak bo‘lib, ijtimoiy siyosiy va iqtisodiy jihatdan ularni qisib qo‘yish orqali ularning ildiziga bolta urishimiz mumkin” deb o‘z fikrini bildirib o‘tdi. Bu muhokamaning maqsadi siyosatdonlarga inson huquqlari buzilayotganligini ko‘rsatish va global terror muammolarini hal qilishdan iborat. Boshqalar esa diniy ekstrimistlar harakatlarining pasayishi va global tahdidlarning kamayishi uchun ularning fundamental masalalarini, asosan: yoqilg‘i, ekonomik, ijtimoiy va siyosiy masalalarini dunyo bo‘yicha hukumatlar tomonidan qattiq nazorat ostiga olinishi kerakligini ta’kidlab o‘tishdi³⁶.

Qo‘poruvchilik va terrorchilik bilan shug‘ullanuvchi yovuz kuchlar ijtimoiy tarmoqlarda ham g‘araz niyatlarini o‘z saytlarida, kuch ishlatish yo‘liga o‘tishga go‘yoki majbur bo‘lganlarini asoslashga va yovuz harakatlarini oqlashga urinadilar. Bunda o‘zlarini “ozodlik kurashchisi” deb atab, tinchlik tarafdoridek ko‘rsatadilar. Yoshlarni esa bu yo‘lda birlashishga chaqiradilar.

Dahshatli tomoni, g‘arazli maqsadlariga erishish uchun Internet saytlariga qo‘lbola qurol tayyorlash, odam o‘ldirish, o‘zini-o‘zi portlatishga doir qo‘llanmalarni joylashtiradilar.

Mutaxasislarning qayd etishicha, “al-Qoida” terrorchi tashkiloti o‘z targ‘ibotining 99 % ni ijtimoiy tarmoqlar orqali amalga oshiradilar. Shuningdek, bolalar va xudkushlik amaliyotini targ‘ib etuvchi maxsus multfilm ishlangan. Filmdan maqsad bolalarda terrorchilar talqinidagi “jihod” harakatlariga nisbatan moyillik uyg‘otish va kelajakda buzg‘unchilar saflarini ana shu yoshlar hisobidan to‘ldirishdir.