O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston milliy universiteti jurnalistika fakulteti

Mavzuning o‘rganilish darajasi. Jahonda morfolgik sintez bo‘yicha ko‘pgina olimlar tomonidan ilmiy izlanishlar qilingan Respublikamizda o‘zbek tilidagi matnni morfologik tahlil qiluvchi dasturning lingvistik ta’minotini yaratishga qaratilgan tadqiqot N.Abdurahmonova tomonidan olib borilgan bo‘lib, “Mashina tarjimasining lingvistik ta’minoti” nomli monografiyasi va “Kompyuter lingvistikasi” darsligida morfologik tahlil uchun modellashtirish, formal til nazariyasi, o‘zbek tilining grammatik lingvistik bazani tuzishdagi muhim jihatlar ochib berilgan. Bundan tashqari, A.Po‘latov, N.Jo‘rayeva, B.Alixojayevlarning o‘zbek tilini modellashtirishga oid “Разработка формальной модели грамматики узбекского языка” va “Разработка программы компьютерного анализа и синтеза глаголов узбекского языка” nomli tadqiqotlarini qayd etish mumkin.²
Yuqorida nomlari sanab o‘tilgan mutaxassislarning ishlari o‘zbek tilining kompyuter tilini yaratishda muhim omil bo‘lib xizmat qilgan. Dissertatsiyani tayyorlash jarayonida yuqorida sanab o‘tilgan tilshunoslarning tadqiqotlari o‘rganiladi va ulardan tadqiqotda foydalaniladi.
Tadqiqotning maqsadi. Tadqiqotda morfologik tahlil texnologiyasi tizimlari tavsifi, o‘ziga xos xususiyati, afzalliklari, ijtimoiy ahamiyati haqida ma’lumotlar berilgan bo‘lib, o‘zbekcha matnlar asosida tarjima dasturlari va audio korpus yaratishning lingvistik asoslarini ishlab chiqish maqsad qilib qo‘yilgan.
Tadqiqotning vazifalari. Tadqiqot maqsadiga erishish uchun quyidagi vazifalarni bajarish ko‘zda tutilgan:
- morfologik tahlil texnologiyasini avtomatlashtirishning o‘zbek tili uchun lingvistik mezonlarini ishlab chiqish;
- mashina tarjima uchun lingvistik ta’minotini yaratish;
- audio korpus uchun sodda va qo‘shma gaplarning morfolgik algoritmlarini tuzish;
- yaratilgan lingvistik algoritmlarni stemming.uz platformasida morfologik tahlil sifatida amiliyotga tadbiq qilish.
Tadqiqotning obyekt va predmeti. O‘zbek tilidagi gap turlari, ularning morfologik tahlili olinadi(uzbekcorpus.uz asosida)