O’zbekiston respublikasi oliy va. O`Rta maxsus ta`lim vazirligi o`zbekiston milliy univeriteti

Tuproqning oziq rejimi. Tuproq unumdorligini ifodalaydigan asosiy ko’rsatgichlardan biri undagi oziq moddalar va suv hisoblanadi. O’simliklarning ushbu moddalarga bo’lgan talabini qondirish dehqonchilikdagi dolzarb muammo sanaladi. Tuproqning oziq rejimiga ildiz mikroflorasi, suv o’tlar, undagi sodda hayvonlar, organik moddalar, mikrobiologik jarayonlar, tuproqning fizik-kimyoviy xossalari va boshqalar bevosita tasir ko’rsatadi. Tuproq oziq rejimini boshqarish maqsadida quyidagi tadbirlarni amalga oshirish tavsiya qilinadi:
1. Tuproqni oziq moddalar bilan boyitish;
2. Tuproqdagi o’simliklar qiyin o’zlashtiradigan shakldagi oziq moddalarni o’zlashtiriladigan, harakatchan holatga aylantirish;
3. O’simliklar oziqlanishi uchun optimal sharoit yaratish;
4. Tuproqdagi oziq moddalar miqdorining kamayishiga qarshi kurashish.
Tuproqlarni oziq moddalarga boyitish uchun yerga o’g’itlar solinadi. Tuproqdagi oziq moddalarning ko’pchilik qismi o’simliklar qiyin o’zlashtiradigan yoki o’zlashtira olmaydigan murakkab organik birikmalar tarkibida bo’ladi. Dehqonchilikdagi muhim masalalardan biri almashlab ekish, tuproqqa ishlov berish va boshqa tadbirlardan ilmiy asoslangan xolda samarali foydalanish, o’simliklar qiyin o’zlashtiradigan shakldagi oziq moddalarni oson o’zlashtira oladigan holatga o’tkazishdan iborat. O’simliklar oziqlanishi uchun qulay sharoit yaratish uchun tuproq xossalarini yaxshilash, buning uchun esa zaruriy agrotexnikaviy va meliorativ tadbirlarni o’z vaqtida samarali o’tkazish lozim. Keyingi yillarda o’simliklarni oziqlantirishning biologik usuli keng ko’lamda tarqalmoqda. Bunda o’simliklar ildizida va ildiz atrofida (rizosferada), ildiz ichida (geterotrof va simbiotraf) oziqlanadigan tuproq mikroorganizmlari (bakteriyalar va zamburug’lar)ga katta ahamiyat berilmoqda.
II.BOB. TUPROQNING FIZIK XOSSALARINI O’GANISH.
2.1 Tuproq strukturasi, turlari buzilishi va tiklanishi.

Tuproq strukturasining buzilib ketish sabablarini e’tiborga olib strukturani saqlab qolishga qaratilgan quyidagi muhim tadbirlardan samarali foydalanish zarur:

1) Tuproqning xossalari va o’ziga xos xususiyatlariga qarab yerga ishlov berishning samarali sistemalaridan foydalanish;
2) Yer o’z vaqtida yetilgan holatda ya’ni agregatlari bir-biriga yopishib,kesaklar hosil qilmaydigan paytda haydalishi;
3) Ekinlardan yuqori hosil olishni ta’minlashda organik, mineral o’g’itlardan muntazam va samarali foydalanish hamda shu bilan bir qatorda strukturani yaxshilab borish chora-tadbirlarini olib borish agronomiyadagi zarur tadbirlardandir.
3. Tuproqning mexanik tarkibi va struktura holati bilan bevosita bog’liq bo’lgan fizikaviy xossalari hamda unda kechadigan fizikaviy jarayonlar tuproqning suv, havo va issiqlik rejimlari, shuningdek o’simliklarning o’sib rivojlanishida juda katta ahamiyatga ega. Tuproqning fizikaviy xossalariga, uning strukturasi suv, havo, issiqlik, umumiy fizik-mexanikaviy xossalari kiradi. Umumiy fizikaviy xossalariga tuproqning zichligi, qattiq fazasining zichligi va kovokligi singarilar kiradi. Tuproq qattiq fazasining zichligi (solishtirma massasi) ma’lum hajmdagi tuproq qattiq qismining 4 ⁰S da shuncha hajmdagi suvga bo’lgan nisbati hisoblanadi va 2/sm³ bilan ifodalanadi.
Tabiiy holati saqlangan holda olingan ma’lum hajmdagi tuproq massasiga uning zichligi yoki hajmiy massasi deyiladi.
Tuproqning kovakligi zichligidan qat’iy nazar,uning turli zarrachalari orasida va struktura agregatlari ichida hamma vaqt ma’lum miqdorda bo’shliklar.g’ovaklar mavjud.Bu bo’shliklarda suv, havo bo’lib, o’simliklarning ildizlari, turli mikroorganizmlar, tuproq jonivorlari (chuvalchanglar, hashoratlar va boshqalar) tarqalgan. Tuproqning fizik-mexanik xossalariga plastikligi, yopishqoqligi, ko’pchishi va cho’kishi, ilashimligi, qattiqligi, solishtirma qarshiligi va fizikaviy yetilishi singarilar kiradi.