O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi

 
11.5. Jinoyatga daxldorlik
Sud-tergov amaliyotida shaxsning qasddan sodir qilgan harakati sodir etilgan ijtimoiy xavfli qilmishga aloqador 
bo'ladi, lekin ishtirokehilik, deb kvalifikatsiya qilinishi mumkin bo'lmaydi. Jinoyat qonuni va jinoyat huquqida buni 
jinoyatda daxldorlik, deyiladi va bu qilmish uchun Jinoyat kodeksining tegishli moddasiga ko'ra, javobgarlikka tortiladi. 
Jinoyatga tayyorgarlik ko'rilayotganligi yoki jinoyat sodir etilayotganligi yoxud jinoyat sodir etilganligi haqida 
aniq bila turib, oldindan va'da bermasdan, hokimiyat organlariga xabar qilmaslik yoxud jinoyatchini, jinoyat sodir qilish 
quroli va vositalarini, jinoyat izlarini yoki jinoiy yo'l bilan qo'lga kiritilgan narasalarni oldindan va'da bermagan holda 
yashirganlik (Jinoyat kodeksning 241-moddasida nazarda tutilgan hollardagina) daxldorlik, deb aytiladi. 
Jinoyat kodeksining 31-moddasida daxldorlikning ikki turi ko'rsatilgan: 
1) oldindan va'da bermasdan xabar bermaslik (31-modda-sining 1-qismi); 
2) oldindan va'da bermasdan yashirganlik. 
Jinoyat kodeksining «Umumiy» qismida daxldorlikning ikki shakli keltirilgan bo'lsa-da, jinoyat huquqi 
nazariyasi daxldorlikning uch shakli haqida fikr bildirilgan. 
Jinoyat kodeksining 241-moddasi, 1-qismida tayyorgarlik ko'rilayotgan yoki sodir etilgan og'ir yoki o'ta ogir 
jinoyat haqida aniq bilgani holda xabar bermaganlik uchun jinoiy javobgarlik ko'zda tutilgan. Jinoyat kodeksida xabar 
bermaslik va yashirganlik uchun javobgarlik belgilanib, fuqarolarning ijtimoiy xavfli qilmish to'g'ri-sida tegishli davlat 
organiga xabar berishga majburligi belgilab qo'yilgan. 
Daxldorlikning jinoyat ekanligi shundan iboratki, shaxs tayyorgarlik ko'rilayotgan yoki sodir etilgan og'ir yoki 
o'ta og'ir jinoyat to'grisida aniq bilgan bo'lsa-da, davlat hokimiyati organlariga xabar bermaydi. Ya'ni, shaxs 
(aybdor)ning javobgar qilish uchun uning og'ir yoki o'ta og'ir jinoyat sodir etilgan yoki jinoyatga tayyorgarlik 
ko'rilayotganligi to'g'risida bilgan bo'lishi talab qilinadi. 
I. 
Jinoyat kodeksining 15-moddasi, 4 va 5-qismida og'ir va o'ta og'ir jinoyatlar tushunchasi berilgan bo'lib, 
ularga, og'ir jinoyat -larga qasddan sodir etilib, qonunda og'ir jazo sifatida besh yildan ortiq, lekin o'n yildan ko'p 

---

73 
bo'lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qiUsh nazarda tutilgan jinoyatlar kirishi belgilangan: «O'ta og'ir jinoyatlarga 
qasddan sodir etilib, qonunda o'n yildan ortiq muddatga ozodlikdan mahrum qilish yoki o'lim jazosi nazarda tutilgan 
jinoyatlar kiradi». Shaxsning tayyorlanayotgan yoki sodir qilingan jinoyat haqida qaysi organga xabar qilishining 
ahamiyati yo'q, qoidaga ko'ra shaxs davlat organlari - prokuratura, militsiya, soliq inspeksiyasi, bojxona xizmati, Milliy 
xafsizlik xizmatiga, shuningdek, boshqa organlarga, masalan, hokimiyat, harbiy bo'linma rahbarlariga xabar berishi 
mumkin. 
Ushbu jinoyatning obyektiv tomonini tahlil qilishda shaxsning jinoyatga tayyorgarhk ko'rilayotganligi yoki 
sodir qilinganligi to'g'risida uning, ya'ni og'ir yoki o'ta og'ir jinoyat sodir etishga tayyorlanayotganligi yoki sodir 
qilinganligi haqida aniq bilganligiga e'tibor berihshi kerak. 
Ba'zan, jinoyatning subyekti og'ir yoki o'ta og'ir jinoyat sodir etishga aynan kim tayyorgarhk ko'rayotgani yoki 
sodir qilinganligini aniq bilmasligi ham mumkin. 
Agar shaxsda obyektiv ravishda xabar berish imkoniyati mavjud bo'lmasa, u jinoiyjavobgarlikka tortilishi 
mumkin emas. Ushbu jinoyat to'g'risida xabar bermagan vaqt jinoyatning tugallangan payti hisoblanib, ijtimoiy xavfli 
oqibat kelib chiqqan yoki chiqmaganligi ahamiyat kasb etmaydi. Shaxs tegishli organlarga jinoyatga tayyorgarhk 
ko'rilayotganligi yoki sodir etilganligi to'g'risida aniq ma'lumot kelib tushgan zahoti xabar berishi lozim. Sudlar jazo 
tayinlanayotganda tayyorgarlik ко'rilayotgan jinoyat to'grisida xabar bermaslikka nisbatan sodir etilgan jinoyat haqida 
xabar bermaslik og'irroq ekanligini hisobga olishlari kerak. 
Jinoyat kodeksining 241-moddasi, 2-qismida og'ir yoki o'ta og'ir jinoyatlarni oldindan va'da bermasdan 
yashirish to'g'risida so'z boradi. Oldindan va'da bermasdan yashirishga: jinoyatchini, jinoyat quroli va vositasini, boshqa 
dalil va ashyolami yashirish kiradi. Jinoyatchini yashirish deganda, aybdorni huquqni muhofaza qilish organlaridan 
yashirish uchun uni joy bilan ta'minlash tushuniladi. Yashiruvchi jinoyat quroli yoki vositasini, jinoyat izlarini ham yo'q 
qilishi mumkin. Bu jinoyat qasddan sodir etiladi. Shu bilan birga aybdor og'ir yoki o'ta og'ir jinoyatni yashirayot-
ganligini tushunib yetishi lozim. 
Jinoyat kodeksining 31-moddasi, 3-qismida 241-moddadagi jinoyatga subyekt bo'la olmaydigan shaxslar 
keltirilgan, ya'ni «Oldindan va'da bermagan holda jinoyat haqida xabar bermaganlik yoki jinoyatni yashirganlik uchun 
gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining yaqin qarindoshlari javobgarlikka tor-tilmaydi».