O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi

NAZORAT SAVOLLARI 
 
1. Jinoyatning subyekti, deb nimaga aytiladi? 
2. Jinoyat subyektining jinoyat tarkibi tizimida tutgan o'rni nimalarda ifodalanadi? 
3. Jinoyat subyektining belgilarini bayon eting. 
4. Aqli rasolik, deb nimaga aytiladi? 
5. Aqli norasolik, deb nimaga aytiladi? 
6. Aqli norasolik mezonlarini izohlang. 
7. Jinoyat kodeksida jinoyat subyekti yoshi necha yoshdan belgilangan? 
8. Shaxsni muayyan yoshga yetgan, deb hisoblash tartibi qanday? 
9. Jinoyatning maxsus subyekti, deb nimaga aytiladi? 
10. Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan jinoyatning maxsus subyektlarini sanab bering. 
11. Jinoyatning subyekti va jinoyatchi shaxsi tushunchalarining farqi nimada? 
 
 
8-bob. JINOYATNING SUBYEKTIV TOMONI
8.1. Jinoyatning subyektiv tomoni tushunchasi, belgilari va ahamiyati 

---

47 
 
Jinoyatning subyektiv tomonini aniq belgilash jinoyatni to'g'ri kvalifikatsiya qilish va adolatli, shaxsning aybi 
darajasini hisobga olgan holda jazo tayinlashning zaruriy shartidir. O'zbekiston Respublikasi jinoyat huquqining muhim 
xususiyatlaridan biri subyektning aqli rasoligi, ya'ni aybdorning o'z harakatini boshqara olganligi va harakati tufayli 
kelib chiqqan oqibatning ijtimoiy xavfliligini anglashi hisoblanadi. 
Jinoyat kodeksining 20-moddasiga muvofiq, ijtimoiy xavfli qilmishni qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasida sodir 
etgan shaxs jinoyat sodir etilishida aybdor, deb topilishi mumkin, ya'ni subyektiv aqli rasolik shuni anglatadiki, shaxs 
faqat qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasidan sodir etilgan qilmishi uchun aybdor bo'lgandagina jinoiy javobgarlikka 
tortiladi. Jinoyat huquqi nazariyasida jinoyatning subyektiv tomoni deyilganda, aybdor shaxsning o'zi sodir etgan 
ijtimoiy xavfli qilmish va uning oqibatlariga bo'lgan ruhiy munosabati tushuniladi. 
Jinoyatning subyektiv tomonini aniqlash sud-tergov ama-liyotida ma'lum qiyinchiliklar tug'diradi. Shu 
munosabat bilan jinoyatchi tomonidan sodir etilgan ijtimoiy xavfli qilmish, uning maqsadi va motivlarini chuqur 
o'rganish lozim. 
Aynan jinoyatning subyektiv tomonini to'g'ri aniqlash jinoyatchi shaxsning ijtimoiy xavfliligi darajasini 
aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Jinoyatning maqsadi, motivi va aybni yetarlicha tadqiq etmaslik jinoyatni 
kvalifikatsiya qilishda xatoliklarga yo'l qo'yilishiga olib kelib, shaxsning u sodir etmagan qilmish uchun jinoiy 
javobgarlikka tortilishiga sabab bo'ladi, bu esa adolatli jazo tayinlash odillik prinsipining buzilishiga olib keladi. 
Shuning uchun sud-tergov amaliyotida jinoyatning motivi, maqsadi va aybni to'g'ri aniqlashga juda katta e'tibor berish 
kerak, chunki Jinoyat kodeksining 9-moddasiga muvofiq, «shaxs qonunda belgilangan tartibda aybi isbotlangan ijtimoiy 
xavfli qilmishlari uchungina javobgar bo'ladi». Jinoyat huquqi nazariyasida jinoyat subyektiv tomonining zaruriy belgisi 
aybning qasd yoki ehtiyotsizlik shaklidir. Jinoyatning maqsadi va motivi esa, subyektiv tomonining fakultativ belgisi 
hisoblanadi. Maqsadi va motiv jinoyat subyektiv tomonining fakultativ belgisi hisoblanib, agar ular jinoyat huquqiy 
normada to'g'ridan to'g'ri ko'rsatilgan bo'lsagina, jinoyatni kvalifikatsiya qilishga ta'sir etadi, boshqa hollarda esa, ular 
jinoyatning kvalifikatsiyasiga ta'sir qilmaydi, balki jazo tayinlashda hisobga oli-nishi zarur.