122
Demak,
jinoiy javobgarlikdan ozod qilish ~
vakolatli davlat organining sudlov yoki ayblovni bekor qilish,
shuningdek, jinoyat sodir etishda aybdor bo'Igan shaxsga nisbatan davlat majburlov chorasini qo'llashni bekor qilish
haqidagi akti.
Jinoiy javobgarlikdan ozod qilish ikkiga bo'linadi:
•
birinchisi
shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish muddatining o'tganligi yoki amnistiya akti asosida jinoiy
javobgarlikdan ozod qilish.
Qonunda ko'rsatilgan asoslar mavjud bo'Igan hollarda jinoyat ishini ko'rayotgan surishtiruv, tergov organlari va
sud shaxsni jinoiy javobgarlikdan ozod qilishi va jinoyat ishini yuritishni tugatishi lozim. Bu Jinoyat kodeksining 64-
moddasida belgilangan jinoiy javobgarlikka tortish muddatining o'tishi yoki amnistiya aktining qo'llanishi to'g'risidagi
qoidalardan kelib chiqadi.
Jinoiy javobgarlikdan ozod qilishning ikkinchi turiga, javobgarlikdan ozod qilishning qolgan barcha turlari
kiradi: qilmish yoki shaxsni ijtimoiy xavfliligini yo'qotganligi munosabati bilan; aybdorning o'z qilmishiga chin
ko'ngildan pushaymon bo'lganligi munosabati bilan; yarashganlik munosabati bilan; kasalligi tufayli javobgarlikdan
ozod qilish (65—67-moddalar) va voyaga yetmagan shaxsga nisbatan majburlov chorasini qo'llagan holatda javob-
garlikdan ozod qilish (88-modda) kiradi. Bu moddalarda ko'rsa-tilgan holatlar surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud
uchun majburiyat keltirib chiqarmaydi, balki bu ularning huquqlari bo'lib hisoblanadi. Bu Jinoyat kodeksining jinoiy
javobgarlikdan ozod qilish haqidagi moddalarida belgilangan: «Jinoyat sodir etgan shaxs jinoiy javobgarlikdan ozod
qilinishi mumkin», degan qonuniy asosga ko'ra belgilanadi.
Jinoiy javobgarlikdan ozod qilishning umumiy sharti shaxsning ijtimoiy xavfi katta bo'lmagan yoki uncha og'ir
bo'lmagan jinoyat sodir etganligi hisoblanadi.
Ijtimoiy xavfi katta bo'lmagan qilmish deganda, qasddan sodir etilib, qonunda uch yildan ko'p bo'lmagan
muddatga ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo nazarda tutilgan jinoyatlar tushuniladi.
Uncha og'ir bo'lmagan jinoyatlarga esa, qasddan sodir etilib, qonunda uch yildan ortiq, lekin besh yildan ko'p bo'lmagan
muddatga ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo nazarda tutilgan jinoyatlar, shuningdek, ehtiyotsizlik oqibatida sodir
etilib, qonunda besh yildan ko'p bo'lmagan muddatga ozodlikdan mahrum etish tarzidagi jazo nazarda tutilgan jinoyatlar
kiradi. Masalan, zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib, qasddan odam o'ldirish (Jinoyat kodeksining 100-
moddasi), kuchli ruhiy hayajonlanish holatida qasddan badanga og'ir yoki o'rtacha og'ir shikast yetkazish (Jinoyat
kodeksining 106-moddasi).
Jinoyat kodeksining 65-67-moddalariga asosan javobgarlikdan ozod qilishda jinoyatning tasnifidan tashqari
boshqa holatlar, yetkazilgan zararning xususiyati, aybdorning shaxsi va ijtimoiy xavflilik darajasi ham e'tiborga olinishi
lozim, bundan shaxsni jinoiy javobgarlikdan ozod qilish maqsadga muvofiqliligi kelib chiqadi. Bunday holatlarga:
jinoyat tufayli yetkazilgan zararning aniq miqdori va uni qoplanganligi haqidagi rasmiy ma'lumotlar, Fuqarolik
kodeksida ko'rsatilgan jismoniy va ma'naviy zararning qoplanganligi, jinoiy javobgarlikdan ozod qilish masalasi
ko'rilayotgan shaxs haqidagi ma'lumotlar, shuningdek, boshqa ma'lumotlar (oilaviy ahvoli, nima bilan shug'ullanishi va
boshqalar) kiradi. Jinoyat protsessual qonunchiligida belgilangan dalillar va jinoiy javobgarlikdan ozod qilish shartlari
aniqlangan bo'lishi lozim.
Yuqorida ko'rsatilgan jinoiy javobgarlikdan ozod qilish turidan farqli ravishda, kasalligi tufayli yoki shaxs
ijtimoiy xavfliligini yo'qotganligi, javobgarlikka tortish muddatining o'tishi, shuningdek, amnistiya akti bilan
javobgarlikdan ozod qilishda sodir etilgan jinoyatning aniq bir turi ko'rsatilmagan. Bunday ozod qilish ijtimoiy xavfi
katta bo'lmagan yoki uncha og'ir bo'lmagan jinoyatni sodir etgan shaxs bilan bir qatorda og'ir va o'ta og'ir jinoyat sodir
etgan shaxslarga nisbatan ham qo'llaniladi.
Ikkinchi farqi shundaki, javobgarlikka tortish muddatining o'tishi bilan yoki amnistiya akti asosida jinoiy
javobgarlikdan ozod qilish jinoiy ishni ko'rayotgan surishtimv organlari, prokuratura va sud uchun qonunda belgilangan
holatlar aniqlangan vaqtdan boshlab majburiy hisoblanadi.
Jinoiy javobgarlik va jazodan ozod qilish tushunchasi bir-biridan mazmun jihatidan farq qiladi:
•
Do'stlaringiz bilan baham: