O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

 
yo'nalishini ko'rsatadigan ko'rsatgich, 
kirish tomonidan (+) belgisi va chiqish tomonidan (-) belgisi yozilgan bo'ladi. 
 
BOSIMLAR FARQI O'ZGARMAS SARF O'LCHAGICHLAR
(ROTOMETRLAR) 
Bu asbobning ishlash usuli harakatlanuvchi qalqovich massasi bilan asbobning 
oqim o'tish teshigida bosimlar farqi natijasida yuzaga keladigan kuch o'zaro 
muvozanatlashishiga asoslangan. Bunda o'tish teshigining yuzasi sarf qiymatiga 
qarab o'zgaradi, bosimlar farqi esa doimiy bo'ladi (o'zgarmaydi). 
5.2.- rasm. Bosimlar farqi o’zgarmas sarf o’lchagich (rotometr). 
a) qalqovichli rotometr sxemasi; b) shisha trubkali rotometr sxemasi. 
Rotometrning (bosimlar farqi o’zgarmas sarf o’lchagich) sxemasi 5.2-rasmda 
keltirilgan. Asbobning o’lchash qismi ichida qalqovich yoki porshen 2 joylahtirilgan 
vertical shisha trubka 1 dan iborat. Trubka orqali o’tayotgan o’lchanayotgan 

---

107 
moddaning oqimi (suyuqlik yoki gaz) qalqovichni ko’taradi. Qachonki trubka 
devorlari bilan qalqovich jismi orasidagi oraliq masofa ma’lum o’lchamga etganda, 
qalqovichga ta’sir etuvchi kuchlar o’zaro tenglashadi. Qalqovich esa sarf kattaligiga 
mos keladigan ma’lum balandlikda to’xtaydi.
Oqimda qo'yilgan qalqovichga o'lchanayotgan mahsulotning itarish kuchi F (N) 
ta'sir etib, u quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
) (5.2.)
bu yerda: V
q
- qalqovichning hajmi, m
3
; 
-
qalqovich tayyorlangan material va
o'lchanayotgan mahsulotning solishtirma og'irligi
(N/m
3
);
F
1
 
kuchga qarama-qarshi yo'nalgan, oqim harakatidan F
2
 
kuch yuzaga keladi: 
(5.3) 
bu yerda: S
q
- qalqovichning istalgan joyidagi kesim yuzi, m
2
;
Δ
P -
bosimlar farqi. 
Muhitning o'zgarmas oqimiga mos bo'lgan qalqovichning muvozanat holati 
F
1
 
va 
F
2
 
kuchlar o'zaro teng, ya'ni 
F
1
= F
2
= 
const bo'lganda ta'minlanadi (bu holda 
ishqalanish kuchi hisobga olinmaydi). Demak, qalqovichning istalgan joyining 
kesim yuzi o'zgarmas ekan, unda bosimlar farqi ham doimiy bo'ladi. Shuning uchun 
ham rotometrlar bosimlar farqi o'zgarmas sarf o'lchagichlar deb nom olgan. 
Sarf o'lchagich orqali oqib o'tayotgan mahsulotning sarfi 
Q 
(m
3
/s) quyidagi 
formula bo'yicha aniqlanadi: 
(5.4) 
bu yerda: α - mahsulotning sarf koeffitsiyenti; 

S
T
 -
qalqovich ko'tarilgan ma'lum balandlikka to'g'ri
keladigan trubkaning ko'ndalang kesim yuzi,m
2
;
ρ - o'lchanayotgan moddaning zichligi, kg/m
3
.

---

108 
Formuladan ko'rinib turibdiki, S
T
 
dan boshqa barcha kattaliklarning o'zgarmas 
qiymatlarida sarf qalqovichning ko'tarilish balandligi bo'yicha aniqlanadi. Oddiy 
(shishali) rotometrlarda bu balandlik qalqovichni yuqorigi tekisligi holatiga ko'z 
bilan qarab o'rnatiladi. Hisoblash uchun esa trubkaning tashqi yuzasida hajm 
birliklarida darajalangan shkala mavjud. Rotometrlar yordamida agressiv va agressiv 
bo'lmagan suyuqlik va gazlarning kichik sarfini o'lchash mumkin. Ular yuqori 
o'lchash chegarasiga ega. Rotometrning butun shkalasi bo'yicha nisbiy xatolik 
kattaligi doimiydir. 
Asosan 2 turdagi rotometrlar ishlab chiqariladi: shishali ko'rsatuvchi va 
ko'rsatishni masofaga ikkilamchi asbobga uzatuvchi (elektrik, pnevmatik signallarni 
ko'rsatuvchi va ko'rsatmaydigan ikkilamchi asbobga uzatiladi).