O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

 
 
 
 
 
 
 

---

116 
NAZORAT SAVOLLARI
1.
Sarf deb nimaga aytiladi? 
2.
Miqdor deb nimaga aytiladi? 
3.
Sarf qanday birliklarda o'lchanadi? 
4.
Toraytirgich sifatida nimalardan foydalaniladi? 
5.
Hisoblagichlar qanday turlarga bo'linadi? 
6.
Sochiluvchan moddalarning sathi qanday asboblar yordamida o'lchanadi? 
7.
Induksion sarf o'lchagichlarning ishlash usuli nimaga asoslangan? 
8.
Rotometrlarning ishlash prinsipi nimaga asoslangan? 
9.
Induksion sarf o’lchagichni ishlash prinsipi nimaga asoslangan? 
10.Tarozilarning qanaqa turlarini bilasiz? 
 

---

117 
VI-bob. MODDANING XOSSASI VA TARKIBINI O'LCHASH
Kimyo va oziq - ovqat mahsulotlarini qayta ishlab, ularni tayyor mahsulotga 
aylantirish jarayonida qayta ishlanayotgan moddaning fizik-kimyoviy holati va 
tarkibi ko'p marta o'zgaradi. Bu mahsulotlarning holati va tarkibini xarakterlovchi 
kattaliklarni o'lchash borayotgan jarayon rejimi haqida bevosita fikr yuritishga 
imkon beradi, chunki bu kattaliklar olingan mahsulot sifatini aniqlaydi. Shuning 
uchun bu kattaliklarni nazorat qilish kimyo sanoatida texnologik jarayonlarni 
boshqaruvchi istalgan tizimning zaruriy elementi hisoblanadi. 
6.1. NAMLIKNI O'LCHASH ASBOBLARI
Gaz (bug') namligining miqdori absolyut va nisbiy namliklar bilan 
xarakterlanadi. Absolyut namlikning o'lchov birligi kg/m
3
, g/m
3
. 
Nisbiy namlik — absolyut namlikning berilgan modda birlik hajmidagi 
(berilgan temperaturada) mumkin bo'lgan suv massasiga nisbatidir. Bundan 
ko'rinadiki, nisbiy namlik to'yinish darajasini aniqlaydi. Odatda, nisbiy namlik 
protsentlarda ifodalanadi. Namlikni o'lchash uchun mo'ljallangan asboblar namlik 
o'lchagichlar deyiladi. Namlik o'lchagichlarning ishlashi turli usullarga asoslangan: 
psixrometrik, gigrometrik, elektrik, shudring nuqtasi, kimyoviy va boshqalar. 
Foydalaniladigan usullariga ko'ra asboblar ham turlicha bo'ladi: psixrometrlar, 
gigrometrlar, namlik o'lchagichlar (elektrik, tarozili va boshqalar). Avtomatlashtirish 
sxemalarida esa psixrometrlar, elektr namlik o'lchagichlar (konduktometrik, sig'imli) 
ko'p qo'llaniladi.