O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

O'lchash, o'lchash usullari, o'lchash turlari. 
Biror kattalikni o'lchash - uni birlik sifatida qabul qilingan shunga o'xshash boshqa 
kattalik bilan taqqoslash demakdir.
Natijalar olish usuli bo'yicha o'lchashlar bevosita, bilvosita to'plamli va birgalikda 
o'lchash turlariga ajratiladi.
Bevosita o'lchashda o'lchanadigan kattalik bevosita o'lchaydigan asbob ko'rsatkichi 
bo'yicha yoki o'lchash vositasi orqali aniqlanadi (masalan, haroratni termometr 
yordamida o'lchash, uzunlik ni chizgich yordamida o'lchash); 
Bilvosita o'lchashda aniqlanayotgan kattalik u bilan funksional bog'langan bir nechta 
kattaliklarni o'lchash orqali topiladi va funksional bog'langan tenglamalar yechiladi. 
Masalan (bir jinsli jism zichligini uning massa va geometrik razmerlari orqali 
aniqlash); 
To'plamli o'lchashda aniqlanayotgan kattalik tenglamalar sistemasini yechish orqali 
topiladi. Ko'rinishi aniq bo'lgan tenglamalar sistemasiga kiritiladigan kattaliklarni 
qiymati bevosita o'lchash orqali aniqlanadi (masalan, issiqlikdan chiziqli kengayish 
koeffitsenti).
Birgalikda o'lchash. Ikki yoki bir nechta har xil kattaliklar bir vaqtda o'rtalaridagi 
bog'lanishni aniqlash orqali topiladi (masalan, gaz havo sarfi muvofiqligini 
o'lchash). 

---

7 
Birgalikda va to'plamli o'lchash asosan ilmiy tadqiqot ishlarini bajarishda 
qo'llaniladi. Bevosita o'lchash quyidagi o'lchash usullari yordamida olib boriladi.
1. 
Bevosita baholash usuli. 
2. 
Differensial usul. 
3. 
Kompensatsion yoki nolga keltirish usuli. 
4. 
Solishtirish usuli. 
Bevosita baholash usuli o'lchanadigan kattalikni bevosita o'lchash asbobini chiqish 
signaliga aylantirishga asoslangan. Bu usul oddiy va tezkorligi bilan sanoat o'lchov 
asboblariga keng tarqalgan (masalan, stol uzunligini chizgich yordamida o'lchash, 
bosimni manometr bilan o'lchash). 
Differensial usulda o'lchanadigan kattalik boshqa aniq kattalik bilan tenglashtirizib 
o'rtasidagi farq o'lchanadi. Bu usul moddalarni tarkibi va xossalarni o'lchashda 
ishlatiladi.
Solishtirish usulida o'lchanadigan kattalik va o'lchash vositasi bir vaqtda solishtirish 
asbobiga ta'sir qilib, o'rtasidagi bog'liqlik aniqlanadi (masalan, avtomatik tarozilar). 
Kompensatsion usulda o'lchanadigan kattalik va aniq kattalik bir - biri bilan 
solishtirilib, o'rtasidagi farqi nolga keltiriladi (masalan, avtomatik muvozanat 
ko'priklar va avtomatik potensiometrlar).