O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

3-§. Prokatlash stanlari, ularning tuzilishi va ishlashi 
 
Metallarni prokatlovchi mashinaga prokatlash stani deb 
ataladi (60-rasm). Prokatlash stanining asosiy qismi 
ish kleti 
deyiladi. Prokatlash stanining ish kleti staninasidagi 
podshipniklarga o‘rnatilgan shesternalar kompleksidan 
iborat bo‘ladi. Jo‘valariga esa aylanma harakatni kuchli 
elektr dvigatel (1) dan elastik mufta (2), reduktor (
3), 
asosiy 
mufta (
4), 
shestrenyalar kleti (
5), 
shpindellar (
6), 
trefli mufta 
(7) orqali uzatiladi. 

---

52-rasm. 
Prokatlash stanining sxemasi: 
1 – elektr dvigatel; 2 – elastik mufta; 3 – reduktor; 4 – kulachokli 
mufta; 5 – ish kleti; 6 – shpindellar; 7 – tref mufta; 8 – jo‘valar. 
53-rasm, a da prokatlash stanining jo‘valari keltirilgan. 
Jo‘vaning tanasi (1) «bochka» deb ataladi. Bochkaning ikki 
tomonida bo‘yinlari (2) bo‘lib, ular podshipniklarga 
joylashtiriladi. 
Bo‘yin krestsimon kesimli «tref» (
3) 
ga o‘tadi. Silliq 
jo‘valar list, polosa prokatlash uchun, ariqchali jo‘valar 
murakkab profillar olish uchun xizmat qiladi. Ariqchali 
jo‘valarning (53-rasm, b) ish yuzalarida o‘yiqlari bo‘ladi. 
Ikki jo‘vaning bir-biriga mos ro‘para o‘yiq (ariqcha)lari 
qo‘shilib 
kalibr 
hosil qiladi. Agar ularning ajralish chiziqlari 
simmetriya o‘qidan parallel o‘tsa 
ochiq, 
parallel o‘tmasa 
yopiq kalibrlar 
deb ataladi. (53-rasm, d, a, e) Kerakli profil 
olish uchun metall ketma-ket bir necha kalibrlar tizimidan 
o‘tkaziladi va bu protsess 
kalibrlash 
deyiladi (53-rasm, f). 
Metallarni kalibrlash murakkab va mas’uliyatli jarayondir. 
Kalibrlar ishlatilishiga ko‘ra siquvchi, cho‘zuvchi, xomaki 
va tozalab ishlovchi xillarga ajratiladi. Mahsulot ishlab 
chiqarishda kalibrlarning xili va soni zagotovka kesimiga, 
olinadigan mahsulotning profiliga, o‘lchamlariga ko‘ra 
belgilanadi. Masalan, relslar olishda, odatda, kalibrlar 9 ta, 
simlar olishda 15–20 ta bo‘ladi. 

---

53-rasm. 
Prokatlash jo‘valari va kalibrlari: 
a – silliq listlar prokatlash jo‘vasi; 1 – bochka; 2 – bo‘yin; 3 – tref; 
b – sortli buyumlar jo‘valari; 4 – o‘yiq; d – ochiq kalibr; e – yopiq 
kalibr; f – qo‘shtavr balkalarni tayyorlashdagi kalibrlash jo‘valari.