O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

63-rasm. 
Pokovkalar shakllarining to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri 
tanlanishiga misollar: 
a – to‘g‘ri; b – noto‘g‘ri. 
Pokovkalardan tayyorlashga mo‘ljallangan detallarni 
loyihalashda bolg‘alash texnologiyasi xususiyatlarini 
nazarda tutish va bu detallarning oddiy, simmetrik, to‘g‘ri 
tekisliklar bilan chegaralangan aniq shaklli bo‘lishiga 
harakat qilish kerak. 63-rasmda bolg‘alanishi to‘g‘ri maqbul 
bo‘lgan 
(a) 
va noto‘g‘ri maqbul bo‘lmagan 
(b) 
shakllar 
ko‘rsatilgan. 
Pokovkalar, bolg‘alash yo‘li bilan noto‘g‘ri olingan 
bo‘lsa, 
mexanikaviy 
ishlashga 
bu 
esa 
detallarni 
qimmatlashtirib yuboradi. Xuddi shu sabablarga ko‘ra, 
bobishkalar, bikrlik qovurg‘alari, ichki yuzalarda chiqiqlar 
bo‘lmasligiga ham harakat qilish lozim. 

---

XXV
 
bob. METALLARNI HAJMIY SHTAMPLASH 
 
l-§. Umumiy ma’lumot 
 
Ma’lumki, shtamplashda zagotovkani maxsus asbob 
(shtamp o‘yig‘iga) quyib, bosim bilan ishlashda pastki palla 
3 o‘yig‘idagi zagotovka ustki pallasi bilan zarblash oqibatida 
ular bo‘shlig‘i to‘lib pokovka olinadi. Shtamplar 
konstraksiyasiga ko‘ra ochiq va yopiq, bir o‘yiqli va ko‘p 
o‘yiqli bo‘ladi. Bir o‘yiqlilardan oddiy shaklli pokovkalar, 
ko‘p o‘yiqlilardan murakkab shaklli pokovkalar olishda 
foydalaniladi. 
Metallarni shtamplashda shtamplash bolg‘alari, krivo- 
shipli bolg‘alash presslari, friksion presslar, gorizontal 
bolg‘alash mashinalari va boshqa xil mashinalardan 
foydalaniladi. 
Amalda olinadigan pokovkaning materiali, shakli, 
o‘lchami, seriyasi, aniqligi va boshqa ko‘rsatkichlariga 
qaraladi. 
Ba’zan yuqoridagi mashinalardan birgalikda foydalanish 
ancha 
iqtisodiy 
tejam 
beradi. 
Masalan, 
avtomobil 
dvigatelning tirsakli valini tayyorlashda zagotovka avvalo 
bolg‘ada shtamplanib, keyin uning flanesi gorizontal 
bolg‘alash mashinasida shtamplanadi. 
Shtamplash erkin bolg‘alash usuliga nisbatan ish 
unumining yuqoriligi, pokovka shakli, o‘lchamlarining 
aniqligi, yuzasining tekisligi, murakkab shaklli pokovkalarni 
minimal qoldirmali olinishi kabi afzalliklarga ega. 
Zagotovkalarni erkin bolg‘alash o‘rniga shtamplashga 
o‘tish sifatli, arzon pokovkalarni ko‘plab ishlab chiqarishni 
ta’minlash bilan chiqindini kamaytirib, og‘ir ishlarni 
yengillashtiradi. Lekin bu usul ayrim kamchiliklardan ham 
holi emas. Jumladan, pokovka massasining cheklanishi 

---

(200–300 kg gacha), shtamp narxining qimmatligi, pitraning 
qirqib tashlanishi va boshqalar.