O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Òà’sir kvànti.
Shundày qilib, biz màtåriyaning kîrpuskular-
to‘lqin duàlizmi univårsàl õàràktårgà egàligi, ya’ni màtåriya bir
pàytning o‘zidà hàm kîrpuskular, hàm to‘lqin õususiyatigà egàligigà
ishînch hîsil qildik. Bu õususiyatlàrni õàràktårlîvchi kàttàliklàr
îràsidàgi
E
h
P
h
=
=
n
l
va
bîg‘lànishlàrni ham ko‘rdik. Àmmî ulàrni bîg‘làb turuvchi kàttàlik –
h
Plànk dîimiysigà bàtàfsil to‘õtàlmàdik. Àgàr 
n = 
1 s
-
1
dåb îlsàk,
enårgiya Plànk dîimiysigà tång bo‘lishini ko‘ràmiz. Dåmàk, Plànk
dîimiysi kvànt enårgiyasining o‘zgàrish kàttàligini, ya’ni kvànt
enårgiyasi o‘zgàrishining eng kichik miqdîri nimàgà tång bo‘lishini
ko‘rsàtàdi. Õuddi shuningdåk, ikkinchi ifîdàdà 
l = 
1 m dåb îlsàk,
impulsning Plànk dîimiysigà tång bo‘lishi chiqàdi. Dåmàk, bu
kàttàlik nàfàqàt enårgiyaning, bàlki impulsning hàm o‘zgàrish
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

111
kàttàligini õàràktårlàydi, shuning uchun ungà 
tà’sir kvànti
dåyilàdi.
Shundày qilib, 
Plànk dîimiysi kvànt õàràktåristikàlàrining o‘zgàrish
kàttàligini, ya’ni diskråtlik dàràjàsini ko‘rsàtuvchi kàttàlikdir.
Yuqîridàgilàrni tàsàvvur qilish uchun quyidàgichà sîlishtirish
o‘tkàzàylik. Àgàr o‘zimizni mikrîzàrràlàr îlàmidà dåb tàsàvvur
qilsàk, bu zàrràlàrning enårgiyasi diskråt o‘zgàrishini, ya’ni go‘yoki
zinàpîyalàrdàn yurgànimiz kàbi o‘zgàrishini ko‘ràmiz. Hàr ikkità
qo‘shni zinà îràsidàgi fàrq esà Plànk dîimiysigà tång bo‘làdi,
bîshqàchà àytgàndà, kàttàliklàr kvàntlànàdi. Endi màkrîjismlàr
îlàmigà ko‘chàylik. Ìikrîzàrràlàr îlàmi bizdàn shu qàdàr uzîqdà
qîlib kåtàdiki, endi zinàpîyalàrni ko‘rà îlmàymiz, zinàning bàlànd-
ligi esà såzilmày qîlàdi. Êo‘tàrilish yo‘li tåkis ko‘rinàdi và yuqîrigà
ko‘tàrilgànimizdà qàdàmimizni istàlgànchà kichik tàshlàshimiz
mumkindåk tuyulàdi, ya’ni kàttàliklàr uzluksiz o‘zgàràdi.
Ushbu sîlishtirish Plànk dîimiysining fizik mà’nîsi hàqidà
dàstlàbki tàsàvvurgà egà bo‘lishingizgà yordàm båràr dågàn
umiddàmiz. Êålgusi màvzudà esà ungà yanà to‘õtàlàmiz.
Sinîv sàvîllàri
1. Êîrpuskular-to‘lqin duàlizmi nimà? 2. Nimà uchun fîtîndà kîrpus-
kular-to‘lqin duàlizmi båvîsità àkslàngàn dåyilàdi? 3. Elåktrîndà hàm bu
duàlizm màvjudmi? 4. Êîrpuskular-to‘lqin duàlizmining univårsàlligi
hàqidàgi gipîtåzàni ta’riflang. 5. Bu gipîtåzàning muàllifi kim? 6. Qàndày
kàttàliklàr kîrpuskular, qàndàylàri to‘lqin õàràktåristikàlàr hisîblànàdi?
7. Ulàr îràsidàgi munîsàbàtlàr qanday? 8. Impulsgà egà bo‘lgàn hàr qàndày
zàrràgà to‘lqin uzunligi mîs kålàdimi? 9. Devissîn và Jårmår tàjribàsi
nimà màqsàddà o‘tkàzilgàn và qanday nàtijà bårdi? 10. Bîshqà zàrràlàrda
hàm difràksiya hîdisàsi kuzàtilgànmi? 11. Yer bilàn birgà hàràkàtlànyapmàn
dåb hisîblàb, o‘zingizning to‘lqin uzunligingizni hisîblàng. 12. Nimà
uchun sizning to‘lqin õususiyatingiz såzilmàydi? 13. Elåktrînning to‘lqin
uzunligi såzilàdimi? 14. Plànk dîimiysining màtåriyaning kîrpuskular-
to‘lqin duàlizmini bîg‘làshdàgi o‘rni nimàdà? 15. Plànk dîimiysi nimàni
ko‘rsàtàdi? 16. Nimà uchun ungà tà’sir kvànti dåyilàdi? 17. Plànk
dîimiysining mikrîzàrràlàr îlàmidàgi o‘rnini qàndày tàsàvvur qilàsiz?
18. Ìàkrîjismlàr îràsidà uning o‘rni qàndày?