O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Båtà-nurlànish.
Yadrîdà nuklînlàrning bir-birlàrigà àylànishi
bilàn bîg‘liq bo‘lgàn bîshqà o‘zgàrishlàr hàm ro‘y båràdi. Ìàsàlàn,
yadrî elåktrînlàr îqimini chiqàrishi mumkin. Bu hîl 
b
- nurlànish
(yåmirilish) dåb nîmlànàdi.
Siljish qîidàsigà muvîfiq, 
b
- nurlànishdà yadrîning màssà
sîni o‘zgàrmàydi:
Z
A
Z
A
X
Y
e
®
+
+
-
1
1
0
, (35.2)
Ushbu ifodadan ko‘rinib turibdiki, 
b
- nurlànish nàtijàsidà
kimyoviy elåmånt Ìåndålåyåv dàvriy siståmàsidà bir kàtàkchà
o‘nggà siljiydi. Bunda yadrîning màssà sîni o‘zgàrmàgàni (
A
= 
const)
uchun undàgi nuklînlàr spinlàrining yig‘indisi hàm o‘zgàrmày
qîlishi kåràk. Låkin yadrîdàn îtilib chiqàyotgàn elåktrîn 
+
1
2
yoki
-
1
2
spingà egà bo‘làdi. Undà yadrîning spini någà o‘zgàrmày
qîlàdi, dågàn sàvîl tug‘ilàdi. Òàjribàlàrning ko‘rsàtishichà, màzkur
elåmånt yadrîsidàn uchib chiqàyotgàn elåktrîn hàr õil, jumlà-
dàn, 
E
max
gàchà enårgiyagà egà bo‘lishi mumkin. Shu bilàn birgà,
uchib chiqàyotgàn elåktrînning enårgiyasi, dîimî yadrîning
b
- yemirilishgàchà và 
b
- yåmirilishdàn kåyingi enårgiyalàrining
fàrqidàn kichik bo‘làdi. Bîshqàchà àytgàndà, 
b
- yåmirilishdà go‘yoki
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

134
yadrî enårgiyasining bir qismi
izsiz yo‘qîlgàndåk tuyulàdi. Bu
hîl 
b
- yåmirilishdàgi elåktrînlàr
enårgåtik spåktrining uzluk-
sizligidàn hàm ko‘rinib turibdi
(62- ràsm).
Enårgiyaning sàqlànish qî-
nunigà ko‘ra bundày hîl bo‘lishi
mumkin emàs!
Òàjribà nàtijàlàrini chuqur
tàhlil qilgàn V.Pàuli, enårgiyaning shu yetishmàgàn qismini o‘zi
bilàn îlib kåtàdigàn và yadrî spinining o‘zgàrmày qîlishigà sàbàb
bo‘làdigàn yanà bittà zàrrà bo‘lishi kåràk, dågàn õulîsàgà kåldi.
Nåytrinî. 
Dåmàk, Pàulining fikrichà, 
b
- yåmirilishdà yadrîdàn
elåktrîn bilàn birgà, yanà bittà 
nåytrinî
(
n
) dåb ataluvchi zàrrà
chiqàdi. Nåytrinî so‘zi itàlyanchà 
nåytrînchà, kichkinà nåytrîn
mà’nîsini ànglàtàdi. U zàryadgà và tinchlikdàgi màssàgà egà emàs.
Spini esà elåktrînning spinigà tång. Elåktrîn và nåytrinî yadrîdàn
uchib chiqqàndà spinlàri qàràmà-qàrshi bo‘lib, bir-birlàrini kîm-
pånsàtsiyalàydi và shuning uchun yadrîning spini o‘zgàrmày qîlàdi.
Shuningdåk, 
b
- yemirilishdàgi enårgiya uchun
E
b
+ 
E
n
= 
E
max
(35.3)
ifoda o‘rinli, ya’ni enårgiyaning yetishmàgàn qismi nåytrinî
enårgiyasidir.
Àmmî 
b
- yemirilishdà yadrîdàn îtilib chiqàyotgàn elåktrînlàr
qàyårdàn kålib qîlgàn, dågàn sàvîl tug‘ilàdi. Àõir yadrî prîtînlàr
và nåytrînlàrdàn tàshkil tîpgàn-ku! Shuning uchun hàm 
b
- yemi-
rilishni tushuntirib bårish yadrî fizikàsining eng qiyin muàmmî-
làridàn biri bo‘lgàn. Uni yechish itàliyalik màshhur fizik E.Fårmigà
nàsib etgàn. Fårmi gi pîtåzàsigà ko‘rà,
yadrîdàgi nuklînlàrning
dîimî bir-birlàrigà àylànib turishlàri ro‘y båràdi và shuning nàti-
jàsidà elåktrîn và àntinåytrinî (nåytrinîgà qàràmà-qàrshi zàrrà)
vujudgà kålàdi.