O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Sîlishtirmà bîg‘lànish enårgiyasi. 
Sîlishtirmà bîg‘lànish
enårgiyasi E
sîl
dåb, hàr bir nuklîngà to‘g‘ri kåluvchi bîg‘lànish
enårgiyasigà àytilàdi, 
ya’ni
=
bog`
sol
E
A
E
, (32.3)
bu yerdà 
À
– yadrîdàgi nuklînlàr sîni.
60- ràsmdà sîlishtirmà bîg‘lànish enårgiyasi 
E
sol
ning màssà
sîni 
A
gà bîg‘liqlik grafigi kåltirilgàn. Êo‘rinib turibdiki, E
bîg‘
ning
turli yadrîlàr uchun qiymàtlàri hàm turlichàdir. Ìåndålåyåv elå-
måntlàr dàvriy siståmàsining o‘rtàsidà jîylàshgàn elåmåntlàrning
yadrîlàri ànchà bàrqàrîr. Bundày yadrîlàr uchun bîg‘lànish
enårgiyasi 8,7 ÌeV gà yaqin. Yadrîdàgi nuklînlàrning sîni îrtishi
bilàn bîg‘lànish enårgiyasi kàmàya bîràdi. Dàvriy siståmàning
îõiridàgi elåmåntlàr (màsàlàn, uràn uchun) u 7,6 ÌeV àtrîfidà
bo‘làdi. Bungà sàbàb – yadrîdàgi prîtînlàrning sîni îrtishi bilàn
ulàr îràsidàgi itàrishish kuchining îrtishidir.
Elåktrînning àtîmgà bîg‘lànish enårgiyasi 10 eV àtrîfidà
bo‘làdi. Dåmàk, nuklînning yadrîgà bîg‘lànish enårgiyasi, elåk-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

125
trînning àtîmgà bîg‘lànish enårgiyasidàn milliîn màrtà kàttà
ekàn.
Õuddi shuningdåk, yengil yadrîlàr uchun hàm sîlishtirmà
bîg‘lànish enårgiyasi ànchà kichik. Dåytåriy uchun u bîr-yo‘g‘i
1,1 ÌeV ni tàshkil qilàdi.
Shuning uchun hàm yadrî enårgiyasini àjràtib îlishning ikki
õil usuli và dåmàk, yadrî enårgåtikàsining hàm ikki õil yo‘nàlishi
màvjud. Bulàrdàn birinchisi, yengil yadrîlàrni sintåz qilish bo‘lsà,
ikkinchisi, îg‘ir yadrîlàrning pàrchàlànishidir. Biz kålgusidà bu
yo‘nàlishlàrgà bàtàfsil to‘õtàlàmiz.
Såhrli yadrîlàr. 
Òàjribàlàrning ko‘rsàtishichà, tàrkibidàgi prî-
tînlàri yoki nåytrînlàri 2, 8, 20, 28, 50, 82, 126 sînlàrgà tång
bo‘lgàn yadrîlàr eng bàrqàrîr yadrîlàr bo‘làdi. Shuning uchun
hàm bundày yadrîlàr 
såhrli yadrîlàr 
dåyilàdi. Ikki kàrrà såhrli
yadrîlàr, ya’ni hàm prîtînlàrning, hàm nåytrînlàrining sîni såhrli
bo‘lgàn yadrîlàr yanàdà bàrqàrîrdir. Bundày yadrîlàrning o‘zi
båshtàginà bo‘lib, ulàr quyidàgilàr: 
2
4
He , 
8
16
O , 
20
40
Ca , 
20
48
Ca ,
82
258
Pb .