O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Yunus Rajabiy 
(1897-1976)
o‘zbek musiqiy merosimizga nazar tashlar ekanmiz, 
o‘zlarining ijro mahoratlari , murabbiyliklari bilan xalq dilidan 
joy olgan san’atkorlarimiz ko‘z o‘ngimizda gavdalanadi. 
Ular ichida musiqa san’atimizning birinchi akademigi yunus 
Rajabiyning alohida o‘rinlari borligi shak-shubhasizdir. yunus 
Rajabiy sozandachilik, xonandachilik va bastakorlik san’atini 
bunyodkorlaridan bo‘lib, ma’rifiy va ta’limiy faoliyat bobida 
mashhurdir.
milliy mumtoz musiqa san’atining yirik namoyandasi, 
taniqli bastakor yunus Rajabiy 1897-yili Toshkentda tug‘ilgan. 
U avval eski usul maktabida ta’lim oladi. Eski maktabda o‘qib 
yurganida musiqaga havasi uyg‘ona boshlaydi. Nay, dutor 
cholg‘ularini chalib yuradi. 1916-yilda mashhur sozanda va 
xonanda shorahim shoumarov bilan tanishadi. mazkur tanishuv 
uning cholg‘uchilik va bastakorlik faoliyatida muhim bosqich 
bo‘lib qoladi.
1919-yili Toshkentdagi Xalq konservatoriyasiga o‘qishga 
kirib, milliy eholg‘u asboblari bo‘limida tahsil oladi va shu 
tariqa butun hayotini musiqaga bag‘ishlaydi.
1923-yildan samarqanddagi musiqa pedagogika bilim 
yurtida musiqa rahbari lavozimida ishlaydi. Keyinchalik u 
samarqand davlat teatrining musiqa rahbari etib tayinlanadi. 
samarqandda mashhur hofiz Hoji abdulaziz Rasulov bilan 

---

134
tanishadi. yunus Rajabiy undan kuy, qo‘shiq, maqom va 
bastakorlik sirlarini o‘rgandi. Ular bilan xalq sayllari, qishloq 
va shaharlardagi to‘y marosimlarda qatnasha boshladi. Uning 
ijodidan ilhomlanib, o‘zining bir necha asarlarni yaratdi.
yunus Rajabiy cholg‘uchilik repertuarini yangi asarlar 
bilan boyitish uchun “shashmaqom”ni o‘rganishga jiddiy 
kirishdi. 1926 yili bastakor Toshkentga qaytib kelib, havaskorlik 
to‘garaklarini tashkil etishda faol qatnashadi. 1927-yili 
o‘zbekiston radio qo‘mitasi qoshida milliy cholg‘u ansambli 
tashkil etiladi. yunus Rajabiy shu ansamblda sozanda bo‘lib 
ishlaydi, keyinchalik esa ansamblga rahbarlik qiladi. mana shu 
ansambl yunus Rajabiyning bastakorlik faoliyatida muhim rol 
o‘ynadi. U yuzdan ortiq ashulalar yaratdi. «Judo», «Koshki», 
«Kuygay», «Ra’nolanmasun», «muncha ham», «Hajringda» 
kabi qo‘shiqlari shular jumlasidandir.
1927-yilda o‘zbekiston bastakorlar uyushmasi tashkil qilinib, 
yunus Rajabiy birinchilar qatorida uyushma a’zoligiga qabul 
qilinadi. yunus Rajabiyning olti jildlik «o‘zbek xalq musiqasi» 
va «shashmaqom» musiqa o‘qituvchilari uchun dasturilamal 
bo‘lib kelmoqda. yunus Rajabiy ustozlik qilib, Tolibjon sodiqov, 
Nabi Hasanov, saidjon Kalonov, orif qosimov, Faxriddin 
sodiqov kabi ko‘plab shogirdlarni tayyorladi va bu san’atkorlar 
o‘zbek milliy musiqasi ravnaqiga o‘z hissalarini qo‘shdilar.
Bastakor, sozanda va xonanda yunus Rajabiyning xizmatlari 
yuksak baholanib, unga o‘zbekistonda xizmat ko‘isatgan san’at 
aibobi, o‘zbekiston xalq artisti unvonlari berildi. 1966-yilda 
o‘zbekiston Fanlar akademiyasining akademigi, 1971-yilda 
Hamza nomidagi davlat mukofotiga sazovor bo‘ldi.

---

135