O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Fenologik kuzatishlar
Fenologiya biologiya fanining o‘simliklar hamda hayvonlar 
hayotidagi o‘zgarishlar qonuniyatini, ularning iqlim sharoitiga 
bo‘lgan munosabatini o‘rganuvchi sohasi hisoblanadi.
Fenologik kuzatishlar uchun maxsus jihoz yoki asbob talab 
qilinmaydi. Lekin kuzatishlar uchun maxsus kundalik tutish 
lozim (3-jadval).
3-jadval
Fenologik kuzatishlarda hisobga olinishi kerak bo‘lgan 
ba’zi belgilar (A.Menchukovning “В мире ориенторов” 
kitobidan. –M.: 1960-y.)
Oylar Tabiatdagi kuzatishlarning 
taxminiy muddati
Mavsum sharoitlarining nomi
Eng erta Kechki O‘rtacha
1
2
3
4
5
Mart
Aprel
May
7 III
18 III
24 III
25 III
17 III
30 III
5 IV
4 IV
8 IV
6 IV
24 IV 
15 IV 
22 IV
1 V 
26 IV 
29 IV
2 V 
2 V 
6 V 
6 V
31 III
15 IV
5 IV
18 IV
17 IV
10 V
5 V
7 V
13 V
12 V
14 V 
9 V 
24 V
23 V 
18 V
24 V 
1 V
27 V 
5 VI
5 VI
6 VI
19 III
30 III
1 IV
4 IV
11 IV
17 IV
19 IV
22 IV
22 IV
24 IV
25 IV
30 IV
7 V
9 V
10 V
11 V
12 V
13 V
24 V
22 V
24 V
Birinchi quzg‘un kelishi
Chug‘urchuq (mayna)ning kelishi
To‘rg‘aylarning kelishi
Qayin darxatida suvning harakat qilishi
Turnalarning shimolga uchishi
Gullardagi changlanish
Tog‘ teragining gullashi
Olxaning (zirk daraxti) gullashi
Baqalarning qurullay boshlashi
Shumrutning kurtak otishi
Yong‘oqning gullashi
Kakkuning birinchi sayrashi
Navro‘z gulining gullashi
Qayinlarning gullashi
Bulbulning birinchi sayrashi
May qo‘ng‘izlarining uchishi
Qaldirg‘ochning kelishi
Qoqining gullashi
O‘rmon yertutining gullashi
Olchalarning gullashi
Olmalarning gullashi

---

115
Iyun
Iyul
Avgust
Sentabr
10 V
8 V
11 V 
17 V
25 V 
24 VI 
28 VI 
15 VI 
1 VIII
26 VIII
14 VIII
12 VI
14 VI 
17 VI
28 VI 
3
20 VII 
28 VIII 
30 VII 
17 VIII
26 IX
21 X
26 V
27 V
29 V
12 VI
16 IV
5 VII
12 VII
13 VII
10 VIII
3 IX
27 IX
Marvaridgul (ландыш)ning gullashi
Sirenning gullashi
Chetan (рябина)ning gullashi
Itburunning gullashi
Javdar bug‘doyning gullashi
Javdarning boshoqlanishi
Javdarning sarg‘ayishi
Lipa (arg‘uvon)ning gullashi
Barglarning tusha boshlashi
Quzg‘unlarning ketishga hozirlanishi
Turnalarning qaytishi
Yuqoridagi tabiiy belgilar O‘zbekiston sharoitida qariyb bir 
yoki bir yarim oy oldin paydo bo‘ladi.
Toponomik kuzatishlarda daryo, tog‘, ko‘llar, aholi 
yashaydigan punktlar va joylarning nomlari, ularning kelib 
chiqish tarixi o‘rganiladi.
Iqtisodiy-geografik kuzatishlarda esa xo‘jaliklarning 
tuzilishi, tashkil qilinishi, ishlab chiqarish mahsulotlarining 
hajmi bilan tanishiladi.
Qishloq va suv xo‘jaligi, chorvachilik, ekologiya (o‘rmon 
xo‘jaligi, qo‘riqxonalar), tibbiyot va boshqa sohalarda ta’lim 
olayotgan o‘quvchi-yoshlar va shuningdek, mehnat jarayonlarida 
faoliyat ko‘rsatayotgan yosh mutaxassislar yuqorida zikr etilgan 
kuzatish hamda izlanish ishlarini amalda sinab ko‘rishlari lozim. 
Shular asosida o‘z tajribalarini takomillashtirish maqsadga 
muvofiq bo‘ladi.