O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

IV BOB. PIYODA YURISH SAYOHATLARI
4.1. Sog‘lomlashtiruvchi ommaviy piyoda yurish 
sayohatlarining tarbiyaviy ahamiyati
Sog‘lomlashtirish deganda faqat tibbiy yordamgina 
(dorilar) tushunilmasdan, balki jismoniy tarbiyaning u yoki bu 
vositalari, ayniqsa, piyoda yurish sayohati (turizm) orqali amalga 
oshiriladigan xilma-xil tadbirlarni ham e’tirof etish lozim.
Ijtimoiy turmush sharoiti, ayniqsa, mehnat jarayonlarida 
(ishga yetib borish, mehnat qilish va uyga qaytish) piyoda 
yurish ma’lum darajada bajariladi. Bu amaliy faoliyatlarning 
ham sihat-salomatlikni saqlash, uni yaxshilash borasida o‘ziga 
xos xususiyatlari mavjud. Lekin tog‘li joylar, daryo, ko‘l, suv 
ombori sohillari, yashil o‘tloqlar, soya-salqin joylarga borib 
dam olish, hordiq chiqarishda piyoda yurishning o‘zgacha 
gashti bo‘ladi. Chunki oila a’zolari yoki guruh (o‘quvchi-
yoshlar, talabalar, mehnatkashlar va hokazo) bo‘lib, kerakli 
jihozlar, kiyim-kechaklar, oziq-ovqatlarni ko‘tarib, orqalab 
yurish, kamida 10–15 km masofani (bir kun davomida) piyoda 
o‘tish sayohatlarning poydevori bo‘lib hisoblanadi. Har 30– 45 
daqiqada (sayohatchilarning tayyorgarligiga qarab o‘zgarish 
mumkin) 3–5 daqiqa qisqa dam olish (prival), hojatlarni 
chiqarish, qatnashchilarning o‘ta toliqmasligini ta’minlaydi. 
Yo‘lda ketaturib atroflarni kuzatish, o‘simlik va hayvonot 
olamini o‘rganish sayohatchilarning tabiat manzaralariga 
bo‘lgan qiziqishlarini oshiradi. Past-baland, qir-adirlardan 
o‘tish, qiyalik, soyliklardan tushish, ariq va katta suvlardan 
sakrab, kechib o‘tish jarayonlari amaliy (jismoniy) harakatlarni 
kuchaytirishni talab etadi. Tushki ovqatlanish, dam olish (katta 

---

48
prival) jarayonida atrof-muhitni tomosha qilish, zilol suvlarda 
cho‘milish salomatlikni mustahkamlaydi.
Kechki (tunash) dam olish paytida ovqat pishirish, choy 
qayna tish, isitish, kiyimlarni quritish (zarur bo‘lganda), gul-
xan yoqish uchun o‘tin g‘amlash muhim ahamiyatga ega. Shu-
ningdek, davra qurib birgalikda ovqatlanish, gulxan atrofida 
suhbat uyushti rish, qo‘shiqlar aytish, raqslarga tushish qatnash-
chi larning kayfiyatini ko‘taradi. G‘am­tashvishlar bir past bo‘lsa­
da unutiladi. Bu jarayonlar ijtimoiy-tarbiyaviy xususiyatlarni 
mujassamlashtirgan holda do‘stlik, o‘zaro hamkorlik, 
mehribonlik kabi fazilatlarni tarbiyalashga xizmat qiladi.
Tabiat qo‘yniga uyushtirilgan piyoda yurish sayohati 
maqsadli va belgilangan rejalar asosida turli faoliyatlar amalga 
oshirilishi mumkin. O‘quvchi-yoshlar va talabalar bunday 
sayohatlarda quyidagi tadbirlarni bajarishlari mumkin bo‘ladi, 
ya’ni:
1. 
Turizmni o‘rganish.
2. 
Tabiat manzaralarini tomosha qilish.
3. 
Jismoniy jihatdan chiniqish.
4. 
O‘simliklardan gerbariylar yasash.
5. 
Turli hasharotlarning (kapalak, ninachi, chumoli, qo‘ng‘iz 
va hokazo) tuzilishini o‘rganish.
6. 
Parrandalarning (burgut, kalxat, lochin, qarchig‘ay, 
kaklik, qarg‘alar va hokazo) turlarini aniqlash.
7. 
Hayvonot (cho‘chqa, kiyik, olqar, toshbaqa, yumronqoziq, 
jayra, ilon va hokazo) olami bilan tanishish.
8. 
Nodir toshlarni (yarqiroq, rangli, turli shakllar va hokazo) 
izlash va yig‘ish.
9. 
Qurigan shoxlar, ildizlardagi turli shakllarni (odam, 
hayvonlar va boshqalarga o‘xshash) topish, ularni yig‘ish.
10. 
Tuproq tarkibi, rangi va funksiyalarini o‘rganish.
11. 
Daraxtlarning turlariga qarab ularning nomlarini 
aniqlash.

---

49
12. 
Chorvador va o‘rmon xo‘jaligi (tabiatni qo‘riqlash) 
xodimlarining ijtimoiy turmush sharoitlari bilan tanishish va 
lozim bo‘lsa ularga beminnat ko‘maklashish.
13. 
Sayohat yakuniga bag‘ishlab gulxan uyushtirish (ko‘p 
kunlik sayohatlarda). Bunda barcha faoliyatlarga baho berish, 
kelajakda yana sayohatlarni rejalashtirish.
Yuqorida bayon etilgan tadbirlardan ma’lumki, piyoda yurish 
sayohatlari mazmun va mohiyat jihatdan qatnashchilarni har 
tomonlama barkamol qilib tarbiyalashga xizmat qiladi.
Katta yoshdagi kishilar mehnat jamoalari asosida guruh (10– 
15) kishi bo‘lib bir kunlik yoki tunab kelish (2–3 kun) sharti 
bilan piyoda yurish sayohatlarini o‘tkazishlari mumkin.
Bunda asosan quyidagi faoliyatlar talab etiladi, ya’ni:
1.  Maqsad va vazifalarni aniq belgilash.
2. 
Jismoniy holatiga qarab yuklarni (kiyimlar, oziq-ovqatlar, 
jihozlar, kerakli buyumlar va hokazo) aniqlash.
3. 
Yo‘nalishning (marshrut) sharoitiga (tog‘li, tog‘oldi yoki 
suvlik sohillar) qarab yurish tezligi (soatiga 3–4 km) va dam 
olish (lahzalik to‘xtash 5-10 daqiqa) me’yorlariga e’tibor berish.
4. 
Tushki va kechki dam olish joyini belgilash, ularga 
tayyorgarlik ko‘rish (o‘tin yig‘ish, ovqat tayyorlash va hokazo).
5. 
Atrof-muhitni kuzatish, qir-adir, soyliklarga sayr qilish, 
cho‘milish, mashqlar bajarish, to‘p o‘yinlari.
6. 
Davra suhbatlarida tabiat manzaralari, qo‘riqxona, olgan 
taassurotlar haqida bahslar qilish.
7. 
Spirtli ichimliklarining zararli xususiyatlarini muhokama 
qilish, ya’ni uning tog‘ sharoitlarda yurishdagi salbiy tomonlarini 
(charchash, toliqish, o‘zini noxush sezish, xansirash va hokazo) 
ifoda etish.
8. Kelgusi sayohatlarda davrani kengaytirish rejalarini 
tuzish. Xulosa shundaki, piyoda yurish sayohatlari ommaviylikni 
talab etuvchi va qatnashchilarni sog‘lomlashtiruvchi xususiyatga 
egadir. Shu jihatdan ham piyoda yurish natijasida atrof-muhitni 

---

50
tomosha qilish, izlanish hamda tadqiqot ishlarini olib borish 
imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Eng muhimi esa faol harakatlarni bajarish yo‘lida turli 
to‘siqlardan o‘tish, sof havodan nafas olish, quyosh nurlarida 
toblanish bilan salomatlik mustahkamlanadi. Masofalar 
qatnashchilarning yoshi, salomatligi va qiziqishlariga qarab 
belgilanadi va qulay joylar tanlab olinadi.