O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov

G‘ildirashga qarshilik kuchi
Bu kuch shinani va yo‘lning deformatsiyasiga hamda 
shinaning qoplamaga ishqalanishiga bog‘liq bo‘ladi. G‘ildirakni 
harakatlantirish vaqtida shinaning qismlari orasida deformatsiya 
hisobiga ishqalanish hosil bo‘ladi va ajralib chiqqan issiqlik atrofga 
tarqaladi. Bu esa, energiyaning yo‘qolishiga olib keladi.

---

32
P
z
`
b
a
P
z
P
z
``
k
m
0
∆`
sh
∆
sh
M
P
z
P
x
R
z
R
x
A
a
sh
l
25-rasm. G‘ildirashga qarshilik:
a – shinadagi gisterezis yo‘qotishlar; b – g‘ildirakning qattiq qoplamali yo‘lda harakatlanishi.
Vertikal og‘irlik P
z
 ta’sirida shina deformatsiyalanganda okI egri 
chizig‘i hosil bo‘ladi. Deformatsiyalangan shinadan P
z
 kuch ta’siri 
olinganda Imo egri chizig‘iga mos keladi. Hosil bo‘lgan okImo yuza 
shinada hosil bo‘lgan gisterezis yo‘qotishlarni ifodalaydi.
G‘ildirak harakatlanganda uning oldingi qismida deformatsiya 
ko‘payadi, orqa qismida esa kamayadi. Shuning uchun shina 
deformatsiyalanganda kontakt yuzasi A markaziga nisbatan uning 
oldingi qismiga P
z
`, orqa qismida esa P
z
`` kuchlari ta’sir etadi. 
Demak, kontaktning oldingi qismidagi elementar normal reaksiyalar 
orqa qismi reaksiyalaridan katta bo‘lib, ularning teng tashkil 
etuvchisi R
z
 normal reaksiya g‘ildirakning vertikal diametridan a
sh
 
masofaga siljigan bo‘ladi.
Normal reaksiyaning ta’sir etuvchi nuqtasi siljishi natijasida R
z
 ·  
a
sh
 moment hosil bo‘ladi. Ushbu momentni muvozanatlash uchun 
g‘ildirakka qarama-qarshi yo‘naltirilgan moment M yoki yetakchi 
g‘ildirak o‘qiga P
x
 kuch qo‘yish kerak.
A nuqtaga nisbatan kuch va momentlar tenglamasidan:
P
x 
 =  R
z
a
sh 
/ r
a
sh 
/ r  nisbatni  g‘ildirashga  qarshilik  koeffitsiyenti  deyi ladi  va  f 
harfi bilan belgilanadi:
f  =  a
sh
/r   = P
x 
/R
z
Bundan, g‘ildirashga qarshilik kuchi:

---

33
P
k
 = P
x
 = fRz
G‘ildirashga qarshilik momenti:
M
k
 = P
k
r = fR
z
r
Avtomobilning hamma g‘ildiraklari uchun f  koeffitsiyentini  bir 
xil deb hisoblaymiz. U holda avtomobilning gorizontal yo‘ldagi 
g‘ildirashga qarshilik kuchini quyidagicha aniqlaymiz:
P
k
 = fG
G‘ildirashga  qarshilik  koeffitsiyentining  υ tezlikka nisbatan 
o‘zgarishi quyidagi empirik formula bilan aniqlanadi:
f   = f
0
(1 +   υ
2
/1500)
Quyidagi  jadvalda  g‘ildirashning  qarshilik  koeffitsiyenti 
qiymatlari keltirilgan: