|
XI. HAYDOVCHINING KASBIY ISHONCHLILIGI
11.1. Haydovchining kasbiy ishonchliligi
Yo‘l harakatining murakkab dinamik jarayoni va uning
AHYPM tizimi deb qaralishi qo‘llanmaning 1-bobida yoritilgan
edi. Bu tizimda gi asosiy yo‘nalishlarga ega bo‘lgan «Avtomobil»
va «Yo‘l
ning» ishonchlilik konstruksiyasini mukammallashtirish
orqali istal gan darajaga oshirish mumkinligi to‘g‘risida ham ma’lum
ma’lumot
lar berilgan edi. Masalan, avtomobilning ishonchliligi
undagi detallarning mustahkamligini oshirish, zaxiralash (резерви-
рование) va shunga o‘xshash usullar bilan zaruriy darajaga yetka-
zish va saqlab turish mumkin.
Haydovchining kasbiy ishonchliligini oshirishda esa bunday
imkoniyatlar yo‘q. Faqat haydovchining kasbiy ishonchliligini
uning psixofiziologik imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda ma’lum
darajada saqlash to‘g‘risida fikr yuritish mumkin, xolos. Shuning
uchun avtomobil va yo‘l qancha ishonchli bo‘lmasin, haydovchining
kasbiy ishonchliligi past bo‘lsa, bu tizim ham ishonchsiz bo‘lib
qolaveradi. Demak, yo‘l harakatini, ya’ni AHYPM tizimi dinamik
jarayonining optimal kechishi uchun haydovchining kasbiy
ishonchliligi eng katta ahamiyat kasb etar ekan.
Haydovchining o‘z kasbiga ishonchliligi unga yuborilayotgan
axborotlarni idrok qilish, tahlil qilib anglab yetish qobiliya tiga
bog‘liqdir. Haydovchi axborotlarni sezish a’zolari orqali qabul
qiladi: ko‘rish, eshitish, hid bilish, ushlab ko‘rish orqali sezish va
boshqalar. Bu a’zolardan eng asosiysi ko‘rish a’zolari hisoblanadi,
chunki haydovchi 90 – 95 % axborotni ko‘rish orqali qabul qiladi.
Haydovchi a’zolarining axborotlarni qabul qila olish darajasi
ham bir-biridan farq qiladi. Masalan, haydovchi ko‘zi orqali 20 – 70
bit/sek, eshitish a’zolari orqali esa faqat 0,6 – 8 bit/sek miqdordagi
axborotni qabul qila olishi mumkin.
Axborotlarni qabul qilish, ularni tushunib yetish va avtomobilni
boshqarish uchun to‘g‘ri yechim qabul qilish va o‘z vaqtida to‘g‘ri
xatti-harakatlarni amalga oshirish haydovchining shaxs sifatida
112
mijoziga ruhiy fiziologik imkoniyati va holatiga, kasbiy tayyorgarlik
darajasiga bog‘liq.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda haydovchining kasbiy
ishonchliligiga V. M. Mishurin va A. N. Romanovlar quyidagicha
ta’rif beradilar: haydovchining kasbiy ishonchliligi deb uning butun
ish davomida va barcha yo‘l sharoitlarida avtomobilni xavf
siz
boshqara olish qobiliyatiga aytiladi.
Haydovchilarning kasbiy ishochliligi bo‘yicha uzoq yillar
ilmiy tadqiqotlar olib borgan va texnik tizimlarni, xususan
avtomobillarning ishonchliligi bo‘yicha yirik mutaxassis olim
bo‘lgan R. V. Rotenberg bu muammoga texnik nuqtayi nazardan
qarab, ushbu tushunchaga quyidagicha ta’rif beradi: haydovchining
ishonchliligi bu – harakat tartibiga (режим движения) va avto-
mobildan foydalanish sharoitiga mos ravishda harakat xavfsizligini
ta’minlab berish qobiliyatini ma’lum chegarada saqlab qolishidir.
Ruhshunos va texnik olimlarni haydovchilik kasbiy ishonch-
liligiga bergan ta’riflari bir-biridan farq qilsa ham, uni belgilab
beruvchi omillar bir xil ekanligini ko‘rish mumkin, ya’ni bular:
haydovchining ruhiy fiziologik sifatlari, tayyorgarligi, axloqiy
turg‘un
ligi, ish qobiliyati, malakasi, ma’lumoti va boshqalar.
O‘rganayot gan haydovchining o‘z kasbiga ishonchi quyidagi ko‘rsat-
kich lar bilan tavsiflanadi:
– haydovchining kasbga yaroqliligi;
– haydovchining kasbiy tayyorgarligi;
– haydovchining ish qobiliyati.
Haydovchi avtomobilni hayday olishi uchun sog‘lig‘i, ruhiy
fiziologik sifatlari tekshiriladi.
Haydovchining tajribasi uning yoshi, ish staji, o‘quv darajasi
va o‘zining faoliyati davrida olgan kasbiy bilimlari va mahorati
(ko‘nikmalari) bilan aniqlanadi. Haydovchilikka ruhiy tayyorgarlik
ham bu o‘rinda muhim ahamiyat kasb etadi.
Haydovchining ish qobiliyati uning yuqori sifatli ko‘rsatkichlari
va yuqori darajada qoidalarni o‘ziga singdira olishi bilan, ya’ni o‘z
vazifasini bajara olishi bilan aniqlanadi.
Yo‘llarning holati va jihozlari, yo‘l harakatini tashkil etish
darajasi, transport oqimining jadalligi va tarkibi, harakat tezligi va
muhit ham haydovchining kasbiy ishonchliligiga katta ta’sir etadi.
113
Haydovchining o‘z kasbiga ishonchi yo‘ldagi obyektlarning,
ularning yaqinlashish tezligini, harakat yo‘nalishi va ulargacha
bo‘lgan masofani aniq va o‘z vaqtida qabul qila olishiga bog‘liq
bo‘ladi. Shuning uchun haydovchilarga yo‘l sharoiti va uning
elementlarini qabul qilish uchun optimal sharoitlar yaratilgan
bo‘lishi kerak (avtomobil va yo‘llarda).
Do'stlaringiz bilan baham: |
