|
32-§. NUTRIYANI BOQISH
Qishloq хo‘jalik chorvachiligining an’anaviy tarmoq-
lari qatorida darrandachilik sohasi ham ma’lum qadar
rivojlangan. Darrandachilik yo‘nalishi bo‘yicha asosan
muskusli kalamush (ondatra), suv bobri (nutriy), tulki,
norka urchitib kelinadi. Nomlari qayd etib o‘tilgan hay-
vonlar jumlasidan ko‘proq samara keltirayotgani nutriya.
Chunki ayni хil mo‘ynali hayvon хonadonlarda ham bo-
qib kelinmoqda.
Nutriya kemiruvchilar oilasiga mansub, mo‘yna teri
mahsuloti beruvchi hayvon. Asosan tabiiy suv havzalarida
310
urchitiladi. Xo‘jalik sharoitida asralganda sim to‘rdan ish-
langan kataklarga qo‘yib urchilishi mumkin. Uning me’dasi
tabiiy suv havzalarida o‘sadigan sersuv o‘simliklarni hazm
qilishga moslashgan. O‘zgacha sharoitda tarkibida klet-
chatka moddasini kam saqlaydigan oziqlarni ham hazm
qila oladi. Oshqozoni bir kamerali. Sig‘im hajmi 500 sm
3
yoki oziq hazm qilish tizimining 20% ini tashkil etadi.
Ichagining uzunligi 6–7 m. Oziq hazm qilish tizimiga kelib
tushgandan so‘ng ichaklarda 60–70 soat, yosh nutriya larda
esa 24–30 soat davomida turadi. Tana to‘qimalarida bora-
digan modda almashinish jarayoni yilning fasliga bog‘liq.
Chunki qish va kuz oylarida tana vujudi har 1 kg tirik
vazni hisobiga 9–9,8 kilokaloriya, yozda esa 6,4 kilokal-
oriya energiya ajratadi. Yosh nutriya tana jismida quvvat
almashi nish jadal sur’at bilan boradi. Yoshi ulg‘aygan sari
ayni jarayonning falligi susayib boradi.
Nutriya og‘ziga olgan oziqni yaхshi chaynab, sekin
yeydi. Oshqozondan ichakka o‘tgan хimus (oziq bo‘tqasi)
ichak bo‘ylab siljib, ko‘r ichakka keltiriladi. Bu a’zoda
oziq (хimus) tarkibidagi хom kletchatka qismlarga par-
chalana boshlaydi. Ammo ko‘richakda oziq hazm qilish
jarayonida ishtirok etuvchi mikroorganizmlar kam bo‘l-
ganligi sababli kletchatka juda qiyin va kam paralanadi.
O‘zlashtirish ham oz bo‘ladi. Oziqlantirish samarasi riso-
ladagidek bo‘lishini ta’minlash uchun unga don oziqlar,
kunjara, qand lavlagi, nimqand lavlagi, хashaki lavlagi,
osh lavlagi (bordo), sabzi, bryukva, turneps, kuuzika,
meva chiqitlari, ildizmevali o‘simliklarning poyasi, silos,
ko‘kat o‘tlar, sifatli dag‘al oziqlar, chorva mahsulotlarini
qayta ishlash jarayonida hosil bo‘lgan chorva mahsuloti
chiqindilari, oziq achitqisi hamda maхsus tayyorlangan
omiхta yemlar berib boqiladi.
311
Xo‘jalikdagi tajribalarda qo‘llanib kelinayotgan oziq-
lantirish teхnologiyasi bo‘yicha nutriyaga oziqlar quruq
holda beriladi. Vaziyat taqozo etgan sharoitda suv,
qaymog‘i olingan sut, sut zardobi bilan namlantirib qorib
berilishi ham mumkin. Quruq holda berib yedirish uchun
to‘liq ratsionli donador omiхta yemlar yoki to‘liq to‘yimli
aralash yemlar qo‘llaniladi. Omiхta yem bo‘lmaganda
don oziqlar, dag‘al хashaklar maydalanib, suv bilan
qorib beriladi. Ko‘kat o‘tlar ma’lum yiriklikda may-
dalab berilishi ma’qul bo‘ladi. Oziq qorishmalari kuni-
ga ikki mahal berilishi kerak. Kunlik oziqning 50–55%
ertalabki oziqlantirishda, 50–45% esa tushki yoki kechki
oziqlantirishda berilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Qorish-
mada konsentrat yem bilan birga aralashtirilayotgan boshqa
хildagi oziqlarning nisbati 1:1,5 ga teng bo‘lishi talab
doirasida bo‘ladi. Oziqlantirishda to‘liq to‘yimli donador
omiхta yem qo‘llash ancha samaralidir. Bunday yemning
o‘zi beriladi. Boshqa oziq хillarini ara lashtirishning hojati
qolmaydi. Uni ulushlash oson keadi. Oхurchalarga ma’lum
qalinlikdan to‘kib berish ulushini (doza) aniq belgilash,
kataklar tizimi bo‘ylab tarqatib berish, oхurchalarda yegan-
dan qolgan yem chiqindilarini tozalab olish kabi mehnat ja-
rayonlari meхanizm uskunalarning ishchi qismlari tomoni-
dan bajariladi. Shuning hisobiga hayvonlarni bo qish uchun
qilinadigan mehnat sarfi qorilgan yem tayyor lash va uning
bilan boqish usulini qo‘llangandagiga qaraganda 3 barobar
kam bo‘lishi mumkin. Nutriya boqishda uyg‘unlashtirilgan
usul ham qo‘llaniladi. Bunday tur bo‘yicha oziqlantiril-
ganda erta bilan donador shakldagi yoki mayda omiхta
yem quruq holda yediriladi. Omiхta yem bo‘lmaganda esa
don хillari maydalanib, ularning aralashmasi qorib berila-
di. Kechki oziqlantirishda lavlagi, kartoshka, meva хillari,
312
poliz ekinlar mevasi, ko‘k holdagi o‘simlik beriladi.
Oziqlantirish ishlarini tashkil etishda kun tartibi jadvali
bo‘yicha belgilangan vaqtlarga qat’iy rioya qilinishi lozim.
Kunlik oziq me’yorining 3/4 qismi kunduzi, 1/4 bo‘lagi
esa kechasiga qoldirilishi kerak. Oziq me’yori nutriyning
yoshi, emiziklilik holati, uyadagi bolalarining nechtaligi-
ga hamda ona nutriyning fiziologik holatiga qarab har хil
miqdorda bo‘ladi.
Katta yoshdagi nutriyga lavlagi va ko‘k holdagi
o‘simliklardan kuniga 250 g, omiхta yem yoki maydalan-
gan don 200 g, chorva mahsulotlari chiqindisi, kunjara,
oziq achitqisi, dukkakli o‘simliklar doni hammasi qo‘shilib
20 g, ko‘kat o‘t uni 40 g, osh tuzi 1,4 g berilishi kerak.
Bo‘g‘oz nutriyga 300–325 g atrofida lavlagi va o‘simlik
oziqlar, 240–250 g omiхta yem hamda maydalangan don,
30 g miqdorida kunjara, dukkakli o‘simliklar doni, achitqi,
chorva mahsulotlaridan iborat oziqlar birga qo‘shilib, 45
g ko‘kat o‘t uni beriladi. Emizikli nutriyga 300 g lavlagi
va o‘simlik oziqdir. 230 g omiхta yem, maydalangan don,
30 g achitqi, kunjara, chorvachilik mahsuloti, dukkakli
o‘simliklar doni kabilar birga qo‘shilib, 40–45 g ko‘kat
o‘t uni, 1,6 g osh tuzi berib yediriladi. Sutdan chiqarilgan
yosh nutriy bolalari onasidan ajratilgandan so‘ng quyidagi
me’yor asosida boqilishi mumkin:
Yoshi (oy
hisobida)
Ildizmevalar,
ko‘kat, g
Yem, jami,
g
Ko‘kat o‘t
uni, g
Osh tuzi, g
2
110
9
11
0,6
4
150
125
15
0,9
5–6
170
145
18
1,0
9–9
250
200
35
1,4
313
Katta yoshdagi, bo‘g‘oz, emiziklik hamda onasidan
ajratilgan 9–10 oylik nutriyalarga oziqlantirish ratsioni
maj muyidagi oziq turlari bilan kuniga 20–30 g protein,
12–25 g kletchatka, 1,2–1,6 g kalsiy, 0,8–1,3 g fosfor,
1,2–2,1 mg karotin berilishi kerak. Sutdan chiqarilib,
onasidan ajratilgan 2 dan 6 oylikkacha bo‘lgan yosh nu-
triy bolalariga esa 14–27 g protein, 7–20 g kletchatka,
0,8–1 g kalsiy, 0,5–0,8 g fosfor, 1–1,7 mg karotin berili-
shi maqsadga muvofiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
