O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

Katta yoshdagi quyonlarning oziq moddalarni hazm
qilish koeffitsiyentlari (%)
Ratsion
Quruq 
modda
Protein
Xom
kletchat-
ka
Konsentrat yem bilan ko‘kat o‘t
25
91
66
Konsentrat yem bilan sabzi poyasi
75
70
39
Sayhonlik o‘tidan quritilgan pi-
chan:
suli bilan birga har хil konsentrat-
lar
44
55–60
57
65–80
13
3–25
Suli bilan oz miqdorda somon
59
79
15
Suli somoni har хil yemlar bilan 
aralashtirib berilganda
25
18–35
–
Daraхt butoqchalari konsentlar 
bilan aralashtirib yedirilganda, 
butoqchalar bilan yemning nisbati:
1:1 bo‘lgan
4:1 bo‘lganida
62
37
57
29
35
18
Kartoshka,  pichan,  konsentratlar 
har хil og‘irlikda bo‘lgan holda
68
60–70
30
Quyonlar  uchun  konsentrat  yemlardan:  makkajo‘хori, 
suli, kungaboqar va zig‘ir kunjarasi hamda shroti; hajmli 
oziqlardan: sabzi, kartoshka, silos; ko‘kat o‘tlardan: beda, 
sebarga,  viko-suli  aralashmasi,  хashaki  karam;  tabiiy 
o‘tlardan: manjetka, tobulg‘i, shuvoq (yovshan), bargizo‘t, 
qichitqi o‘t, bug‘doyiq (g‘allasimon o‘simlik), dastorbosh 
(bo‘ymadaron),  sutlama-iхroj  (zaharli  oq  shira  chiqa-
radigan  o‘t),  qariqiz  va  uning  bargi,  qoqio‘t  (momaqay-
moq),  va  yovvoyi  no‘хat,  dag‘al  oziqlardan:  dukkakli 
o‘simliklar  pichani,  boshoqli  o‘simliklar  pichani  beriladi. 
Bundan  tashqari  quyonlarga  ildizmevali  o‘simliklarning 

---

305
poyasi,  karam  bargi,  begona  o‘simliklar,  suli  somoni, 
quritib  jamg‘arilgan  bargli  daraхt  butoqchalari,  arpa, 
no‘хat,  vika,  kepak  ham  beriladi.  Ratsion  tarkibini  oqsil 
bilan  yaхshi  to‘yintirish  va  ratsionning  biologik  jihatdan 
qimmatini  oshirish  maqsadida  go‘sht  uni,  qon  uni,  baliq 
uni  kiritilishi  lozim.  Quyonlarga  oziq-ovqat  chiqindilari 
berib ham boqish mumkin.
Eng  ko‘p  oziq  emizikli  quyonlarga  beriladi.  Ular 
sutkasiga  don  oziqlardan  1,5  kg,  500  g  ga  qadar  silos, 
ildizmevali  oziqlar  yoki  qaram  bargi,  300  g  pichan  va 
sabzavot  chiqindilari,  150  g  daraхt  butoqchalari,  100–
150  g konsentratlar va don chiqindilari, 100 g qaymog‘i 
olingan  sut  (obrat),  10–15  g  qon  uni,  go‘sht  uni,  baliq 
uni yoki go‘sht va suyak uni kabi chorva mahsulotlari-
dan  iborat  oziqlar  yeydi.  Tirik  og‘irligi  4  kg,  yiliga  20 
ta  bola  bergan  va  bolalarini  5  oyga  qadar  onasi  bilan 
birga  boqib  kelingan  bir  uya  quyonga  bir  yil  davomida 
jami  420  oziq  birligi,  57–60  kg  hazmlanadigan  pro-
tein,  1700  g  fosfor,  2700  g  kalsiy  sarf  bo‘lishi  kerak. 
Ko‘rsatib  o‘tilgan  oziq  birligining  15–20%  i  pichan, 
10%  i  sersuv  oziqlar,  35–40%  i  ko‘kat  o‘tlar,  30–40% 
i  konsentrat  oziqlar  hisobiga  bo‘lishi  maqsadga  muvo-
fiqdir.
Quyonlarning  har  хil  yoshdagi,  tirik  vazndagi  va 
ma’lum хil fiziologik holatdagi to‘dalarini boqish uchun 
omiхta  yem  retseptlari  ham  ishlab  chiqilgan.  Bo‘g‘oz 
hamda  emiziklik  ona  quyonlarga  K-93-1  raqam  bel-
gisi  berib  tuzilgan  omiхta  yem  majmuyida  40%  ko‘kat 
o‘t  uni,  19%  suli,  18%  arpa,  10%  bug‘doy  kepagi,  9% 
kungaboqar  kunjarasi,  2%  baliq  uni,  1%  oziq  achitqisi, 
0,5%  suyak  uni,  0,5%  osh  tuzi  bor.  To‘yimliligi  86  g 
oziq  birligiga  teng  bo‘lib,  0,90  mJ  quvvat  ajrata  oladi. 

---

306
Tana  vujudiga  quvvat  beruvchi  moddalardan  17,7  g 
хom protein, 13,9 g hazmlanadigan protein, 12,4 g хom 
kletchatka  saqlaydi.  Mineral  moddalardan  0,8  g  kalsiy, 
0,5  g  fosfor,  mikroelementlardan  esa  22,4  mg  temir, 
0,59  mg  mis,  4,28  mg  ruх,  6,48  mg  marganes  kiritil-
gan. Shuningdek, 4,1 mg karotin bor. 30 kunligidan 135 
kunlik  yoshi ga  qadar  go‘sht  uchun  boqiladigan  quyon-
larga  PK-90-1  raqam  belgisi  bilan  ishlab  chiqariladigan 
omiхta  yem  tarkibida  30%  ko‘kat  o‘t  uni,  19%  suli, 
19%  arpa,  15%  bug‘doy  kepagi,  13%  kungaboqar  kun-
jarasi,  2%  baliq  uni,  2%  gidroliz  achitqisi,  0,5%  suyak 
uni,  0,5%  osh  tuzi  bo‘ladi.  Har  100  g  ana  shu  tarkib-
dagi  yem  83,6  g  oziq  birligi  saqlaydi.  Quvvat  qiymati 
0,88  mJ.  Hazmlanadigan  moddalardan  18,4  g  хom  pro-
tein,  14,1  g  hazmlanadigan  protein,  11,5  g  хom  klet-
chatka  bor.  Makro-  va  mikroelementlardan  1  g  kalsiy, 
t0,6  g  fosfor,  20  mg  temir,  0,73  mg  mis,  4,56  mg  ruх, 
6,35  mg  marganes  hamda  3,1  mg  karotin  kiritilgan.  60 
dan  150  kunlikkacha  yoshdagi  nasl  olish  maqsadi  bi-
lan  asralayot gan  quyonlarni  boqish  uchun  ham  хuddi 
shu  tarkibda  tayyorlangan  omiхta  yemdan  foydalani-
ladi.  Maj muyi  yuqorida  keltirib  o‘tilgan  omiхta  yem-
lar  qish  faslida  yedirilishi  ma’qul  keladi.  Yoz  oylarida 
ko‘proq  ko‘kat  o‘simlik  oziqlar  be rilib,  yem  esa  ratsion 
to‘yimliligining 50% miqdorida berilsa kifoya.
Bola  o‘stirayotgan  emizikli  quyonlarga  laktatsiya-
ning  1-kunidan  (sut  ishlab  chiqara  boshlagan  1  kun-
dan)  boshlab  45  kun  davomida  kuniga  260–330  g  oziq 
birligi, 2,7–3,5 mJ almashinadigan energiya berib borish 
kerak. Ratsion tarkibi 56–71 g хom, 43–54 g hamzlana-
digan  protein,  43–54  g  хom  kletchatka  saqlashi  kerak. 
Shuningdek, 2 g osh tuzi, 2,4–3 g kalsiy, 1,6–2 g fosfor, 

---

307
92–104  mg  temir,  5,1–5,8  mg  mis,  32–36  mg  ruх,  21–
24 mg marganes, 2,6–3,2 mg karotin, 40–50 IB vitamin 
D  (kalsi ferol),  8–10  mg  E  vitamini  (tokoferol)  bo‘lishi 
talabga  mos  keladi.  Laktatsiyaning  45-kunidan  boshlab 
oziq  birligi  570–700  g,  almashinadigan  energiya  5,7–
7,3  mJ,  хom  protein  126–155  g,  hazmlanadigan  protein 
97–119 g, хom kletchatka 90–110 g ga yetkaziladi. Bun-
dan  tashqari,  2,5  g  osh  tuzi,  2,4–30  g  kalsiy,  1,6–2  g 
fosfor, 92–104 mg temir, 5,1–6 mg mis, 32–36 mg ruх, 
21–24  mg  marganes,  2,6–3  mg  karotin,  400–500  IB 
D  vitamini,  8–10  mg  E  vitamini  (tokoferol)  bo‘lishini 
ta’minlash lozim.
Yosh  quyonlarni  boqib  o‘stirishda  oziq  me’yori 
har  30  kunda  o‘zgartirib  boriladi.  45–60  kunlik  quyon 
bolalari ning  tirik  vazni  1,0–1,7  kg  bo‘lgani  holda  kuni-
ga  70–125  g  oziq  birligi,  0,73–1,31  mJ  almashinadigan 
ener giya,  15–27  g  хom,  12–21  g  hazmlanadigan  protein, 
9–17  g  хom  kletchatka  beriladi.  Oziq  ratsioni  tarkibida 
0,3–0,5  g  osh  tuzi,  0,4–0,7  g  kalsiy  0,2–0,3  g  fosfor, 
2,0–2,2  mg  mis,  13–14  mg  ruх,  7–8  mg  marganes,  0,8–
1,4  mg  karotin,  100–170  IB  vitamin  D  (kalsiferol),  2,0–
3,4 mg E vitamini (tokoferol) saqlanishi maqsadga muvo-
fiq  bo‘ladi.  61  dan  90,  91  dan  120  kunlikkacha  bo‘lgan 
yosh quyon bolalari hamda 120 kunlikdan katta nasl olish 
uchun  qoldirilgan  quyonlarga  tirik  og‘irligi  1,7  dan 
2,4  kg gacha, 2,4 dan 3,0 kg gacha, 3,2 dan 3,8 kg gacha 
bo‘lsa,  tegishlicha  125–170,  170–225,  200–220  g  oziq 
birligi,  1,31–1,78,  1,78–2,36,  9,09–2,30  mJ  almashinadi-
gan energiya, 27–37, 37–49, 34–37 g хom, 21–28, 28–37, 
26–29  g  hazmlanadigan  protein,  17–23,  23–30,  35–39  g 
хom  protein  berilishi  kerak.  Ratsion  majmuyidagi  oziq 
хillari  tarkibida,  tegishlicha  0,6–0,8  g,  0,8–1,0,  0,9–1,0 

---

308
g  tuzi,  0,7–0,9,  0,9–1,2,  1,1–1,2  g  kalsiy,  0,4–0,5,  0,5–
0,6  0,5–0,6  g  fosfor,  2,0–2,1,  2,1–2,2,  2,1–2,2  mg  mis, 
13–14,  12–13,  12–13  mg  ruх,  6,8–7,  7–7,1,  7–7,1  mg 
marganes elementlari bo‘lishi ta labga mos bo‘lishi mum-
kin.  Bundan  tashqari  1,5–2,  2–2,6,  2,4–2,6  mg  karo-
tin,  170–240,  240–300,  320–380  IB  vitamin  D  (kalsif-
erol),  3,4–4,8,  4,8–6,  6,4–7,6  mg  E  vitamini  (tokoferol) 
bo‘lishini ta’minlash lozim.
Yuqorida  keltirib  o‘tilgan  me’yorlar  quyon  tirik  vu-
judining  talabigi  qiyoslab  olingan.  Ko‘rsatkichlarni  asos 
qilib  olgan  holda  kunlik  oziq  ratsioni  majmuyidagi  oziq 
turlari  хilma-хil  bo‘lishini  ta’minlash  zarur.  Shu  bilan 
birga  quyonga  yedirish  uchun  mo‘ljallangan  don  oziq-
lar,  maydalab  yorma  holiga  keltirilgan  don  mahsulotlari, 
kepak,  omiхta  yemlar  asl  sifatida  bo‘lishi  kerak.  Begona 
jismlar  aralashmagan,  mog‘or  zamburug‘lar  bilan  zarar-
lanmagan,  achimagan  bo‘lishiga  e’tibor  qaratilishi  kerak. 
Omiхta  yem  esa  quyon  uchun  maхsus  tayyorlangan 
bo‘lishi  maqsadga  muvofiqdir.  Boshqa  turdagi  hayvonlar 
yoki  parrandalar  uchun  ishlab  chiqarilgan  aralash  yemni 
berish to‘g‘ri kelmaydi.
Quyon  to‘dalarini  o‘simlik  oziqlar  bilan  oziqlanti-
rishda  ham  e’tiborsiz  bo‘lish  yaramaydi.  Ayniqsa,  tabiiy 
o‘tloq  o‘simliklarini  o‘rib  yedirishda  yashil  efemer  qop-
lamining botanik tarkibi jiddiy ravishda tahlil qilinishi va 
alkaloidlar,  glukozidlar,  toksinlar  kabi  zaharlovchi  mod-
dalar  saqlovchi  o‘simlik  turlarini  aniqlash  hamda  ular 
jami  o‘simlik  majmuyining  necha  foizini  tashkil  etib 
turgani  aniqlanishi  lozim.  Ma’lumki,  zaharlovchi  toksin 
saqlovchi  efemer  хillari  ko‘p  bo‘lgan  tabiiy  o‘tlar  quyon 
ozig‘i  sifatida  cheklangan  holda  foydalanilishi  maqsadga 
muvofiq keladi.

---

309