O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o. Murtazayev, F. Axrorov qishloq xo’jaligi

2-rasm. Moddiy aylanma vositalarning klassifikasiyasi.
Xo’jalikda mahsulot ishlab chiqarishni oqilona tashkil qilish aylanma fondlarni tayyor mahsulotlarniig elementlari bo’yicha me’yorlashtirish ehtiyojini keltirib chiqaradi.

Aylanma mablag’larning aylanishini tezlashtirish xo’jalikning moliyaviy holatini yaxshilashda katta rol o’ynaydi. Qishloq xo’jaligida aylanma vositalardan samarali foydalanish uchun ular me’yorlashtiriladi.

1. Urug’lik va ko’chat materiallari bo’yicha:
Mu=(Um*Tm)*S3
Um - 1 ga sarflanadigan urug’ me’yori, s;

Tm - 1 s urug’ning reja tannarxi, so’m;

Sz - yillik ehtiyojga urug’ning sug’urta zahira miqdori;

(tex.ekin. uchun – 10 -15% daraxtlar uchun -25-30%).

2. Yem-xashak bo’yicha:

Ye - Yem-xashakga bo’lgan yillik ehtiyoj, s;

Tn - 1 s yem-xashak ozuqa biriligining tannarxi;

Sz - yillik ehtiyojga yem-xashakning zahira miqdori.

3.Yoqilg’ini me’yorlashtirish.

YoMK - YoMM ning minimal qoldig’i, s;

KX - YoMM ning o’tgan yil uchun 1 kunlik xarajati, s;

Kr - rejalashtirilgan yilda keltirilgan, YoMM qiymati, so’m.

4. Mineral o’g’itlarni me’yorlashtirish.

YKo’Q - yillik keltirilgan o’g’itlar qiymati, so’m;

12 – yildagi oylar soni.

4.Moddiy aylanma vositalardan foydalanish samaradorligi ko’rsatkichlari va uni oshirish omillari
Ishlab chiqarish vaqti qancha tez tugasa, aylanma mablag’lar shuncha tez aylanadi.

1.Aylanma mablag’larniig iqtisodiy samaradorligini quyidagi ko’rsatkichlar orqali aniqlash mumkin:

Ay. mab.qiy. – Aylanma mablag’ qiymati, so’m.
2. Ishlab chiqarish fondlarining nisbati:

I/ch fond. nis. - ishlab chiqarish fondlari nisbati, so’m;

AYF – aylanma fondlar, so’m.

3. Aylanma mablag’larniig qiymati:

YaM – yalpi mahsulot, so’m.

Bu ko’rsatkichlar aylanma fondlar ishlatilishining iqtisodiy samaradorligini ko’rsatadi.

4. Aylanma mablag’larning aylanish koeffisiyenti:

Ay. mab. o’rt. Qol. – aylanma mablag’larning o’rtacha qoldig’i, so’m.

Bu ko’rsatkich yil davomida aylanma mablag’larning o’rtacha yillik aylanishini ko’rsatadi.

5.Aylanma mablag’larning aylanish tezligi :

6. Foyda me’yori:

Qishloq xo’jaligida moddiy aylanma vositalardan foydalanish samaradorligi quyidagi ko’rsatkichlar tizimi orqali ifodalanadi:

1. Material qaytimi:

MAy.V – moddiy aylanma vositalar, so’m.
2. Material sig’imi:

3.Moddiy aylanma vositalarning aylanish koeffisiyenti: