O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

 
20-rasm. Ishchi kreslo ko’rinishi 
Pedallar tuzilishi va boshqarish sifati. 
Mexanizm va 
mashinalarni boshqarish sifati asosan pedalning kostruksiyasi va uni 
operatorga nisbatan qanday joylashganligaga bog’liqdir
. 
13-jadvalda 
ko’p holatlarda ishlatiladigan pedallar konstruksiyasi keltirilgan. 
Deyarli barcha konstruksiyalarda boshqarish harakatlari sagital 
tekislikda sodir bo’ladi, faqat ayrim xollarda tizzani yon tomonga 
harakatlantirish (elektr tikuv mashinalarida) bilan boshqariladi.
Asosan ikki turdagi harakat qo’llaniladi: oyoq kaftini boldir suyagi 
bilan tovon suyagini biriktiruvchi bo’gim bilan burish vaoyoqlarni 
to’grilashdir. Pedallarni holati, konstruksiyasi va boshqarish 
harakatlari turli–tumanligi ko’p variantlarni biz taqdim etadi, lekin 
hozirgi davrgacha ular to’liq o’rganilmagan. Boldir suyagi bilan 
tovon suyagini biriktiruvchi bo’gimi bilan oyoq tovoni Bilan 
boshqariladigan pedallarning konstruksiyasida aylanish o’qining 
joylashishida farq mavjud. 

---

97 
Pedalning aylanish o’qining joylashishi ta’sir etuvchi bosimni 
qiymatiga ta’sir etadi. Agar pedalning aylanish o’qi bilan tovonning 
aylanish o’qi ostiga joylashgan bo’lsa, pedalni siljitish uchun kam 
kuch sarflanadi.Agar pedalning aylanish o’qi tovonning old 
chekkasida joylashgan bo’lsa, pedalni siljitish uchun ko’p kuch 
sarflanadi. Erkak va ayollarda pedalni bosishga ketadigan vaqt har 
xildir, Erkaklarda pedalni bosish yuqori, ayolarda esa pastdir. SHu 
sababga ko’ra ayollar 100 km/soatda ketayotgan avtomobilnl 
to’xtatishlari uchun ortiqcha 3 m masofa kerak bo’ladi. 
13-jadval 
Eng ko’p qo’llaniladigan pedallar konstruksiyasi 
Pedal turi 
Oyoqning 
harakati 
Harakatning 
kuch 
tavsifi 
Tovonga 
tayangan xolda 
oyoq 
kaftini 
burish 
O’tirganda 30-60 N 
Turganda 100-130 N 
YUrish yo’li 40-60 mm 
Barmoqlar 
yostiqchasiga 
tayanish 
O’tirganda 40-90 N 
Turganda 140-400 N 
YUrish yo’li 40-60 mm 
Tovonning old 
qismlariga 
tayanish 
O’tirganda 80-100 N 
Turganda 50-150 N 
YUrish yo’li 30-40 mm 
Tovonni yuqori-
pastga 
qarab 
ko’chirish 
O’tirganda 80-100 N 
Turganda 50-80 N 
YUrish yo’li - katta 
Tovonni 
old-
orqaga 
harakatlantirish 
a-erkin 
b-chеgаrаlаngаn 
Kuch - o’rta 
YUrish yo’li - katta 

---

98 
Tizza 
bilan 
harakatlanish 
Kuch - kichik 
YUrish yo’li - kichik 
 
Pedallar qanday funsiya bajarishlariga qarab joylashtiriladi. Agar 
mexanizmga katta statik kuch bilan ta’sir etish kerak bo’lsa, pedal 
o’rindiq bilan barobar (undan 150mm gacha pastga) shunday 
masofaga joylashtiriladiki, bunda oyoqning pastki qismi to’g’ri 
turishi kerak; tovon va boldir orasidagi burchak 80
0
-90
0
ni tashkil 
etish kerak.