|
Terrorizmni iqtisodiyot va aholi uchun xavfli oqibatlari.
XX
asrning ohiri va XXI asr boshlarida terrorizm o’zining niyatini
oshkora eta boshladi: Nyu-Yo’rk (AQSH) shahridagi butunjahon
savdo markazining ikki binosi sanoqli daqiqalar ichida er bilan
yakson bo’ldi; Irlandiya va Angliyadagi "UPA"; Ispaniyadagi
"ETA"; Osiyoda jinoyatkorona faoliyat olib borayotgan "AL- Qoida",
"Khamas" kabi er yuzasining turli burchaklaridagi 500ga yaqin
terrorchilik tashkilotlari turli ko’rinishdagi qabih ishlarni amalga
oshirdilar va hozirda ham olib bormoqdalar. Rasmiy ma’lumotlarga
406
qaraganda 1975 yildan to bugungi kungacha dunyoning turli
mamlakatlarida 10 mingga yaqin terroristik harakatlar sodir etilgan.
Avvallari terrorizm, odamlarni garovga olishdan maqsad pul
undirish bo’lgan bo’lsa, hozirda terrorchilar asosan, xalqaro
munosabatlar sohasida va mamlakatlarda beqarorlikni keltirib
chiqarish borasida mo’ljallangan siyosiy maqsadlarga erishishni
ko’zlaydilar va hozirgi kunda XXI asrning "global" muammosiga
aylanib qoldi.
Terrorchilik tashkilotlar o’zlarida mavjud bo’lgan barcha
imkoniyatlarni ishga solib, o’z maqsadiga erishish uchun qonli
yurishlarni ham qilmoqdalar. Terroristlar tomonidan qo’llaniladigan
qurollarning foydalanish ob’ektlari - odamlar ko’p to’planadigan
joylar: metro bekatlari, aeroportlar, temiryo’l va avtomobil bekatlari,
katta binolar, yopiq turdagi konsert va sport zallari, kinoteatrlar, yirik
shaharlardagi suv haydash tizimlari, suv omborlari va boshqa
ob’ektlar.
Ular ko’proq portlovchi modda va qurilmalardan: fugas, mina,
granatalardan foydalanadilar.
55-jadval
Portlovchi moddalar
xavfli maydoni,
m
granata parchasining tarqalishi
50-100
mina parchasining uchishi
100-300
keysning xavfli
250-300
jomadon, sumkaga solingan portlovchi
moddalar
350-400
avtomobilga qo’yilgan portlovchi modda
50-300
"o’lim belbog’i"
50-300
Terroristik harakatlarning hususiyatlari quyidagilardan iborat:
-
terroristik
harakatlar
qonun
ustivor
bo’lmagan,
o’zaro
jipslashmagan, rivojlanish darajasi ancha past bo’lgan hududlarda
shakllanadi;
-
birinchi bo’lib o’zi shakllangan, birlashgan hududni o’z
tasarrufiga olishga harakat qiladi;
407
-
ozga rivojlangan mamlakatlarda homiy izlashga harakat qiladi va
har qanday homiy yordamini rad etmaydi;
-
tarqibotni har qanday usullardan: reklamalardan, matbuot,
materiallaridan, og’zaki tashviqotlardan, turli mish - mishlardan va
yolg’on gaplar tarqatishdan o’z maqsadlari uchun samarali
foydalanishga urinadilar;
-
ular o’zini portlatib yuboradigan (kamekadze) lar guruhini
tayyorlaydi va o’z harakatlarini bilvosita amalga oshiradi;
-
ular hozirgi kunda fan, tehnika va tehnologiyalar yutuqlaridan
foydalanib,
terrorizmni
"global"
muammolarga
aylantirishga
urinadilar;
-
ular o’zlari panoh topgan mamlakatlar boshqaruvini garovga
olish yoki nazoratda ushlab turgan holatda keng jamoatchilikni
qo’rqitish, vahimaga solish, bo’ysudirish maqsadida ko’proq kuchli
rivojlangan mamlakatlarda terroristik harakatlarni amalga oshiradilar
va bu bilan o’zlarini namoyish etishga urinadilar. Bundаy tаshkilоt vа
tеrrоrchilik hаrаkаti guruhlаrigа: Saudiya Arabistonning "Al -
Qoida", Iordaniyaning "Xamas", Ispaniyaning "Eta", Palestin islom
jihoti “SHakaki”, “Abu Nidala” kabilarni ko’rsatish mumkin).
Ayni paytda, terrorizmning ham muhim jihatlari mavjud. Bu
hususiyatlar hususida AQSH davlat departamentining 2017 yildagi
global terrorizm to’g’risidagi ma’ruzasida ko’rsatib o’tilgan. Bular
quyidagilardan iborat:
-
yahshi tashkil qilingan terroristik guruhlardan tuzilgan halqaro
jinoiy uyushmaga aylanishi. Bularni mahalliy homiy davlatlar qo’llab
- quvvatlab turadilar;
-
siyosiy terrordan diniy yoki g’oyaviy asoslari ustun bo’lgan
terrorizmga aylanishi;
-
terrorizm markazining Yaqin Sharqdan Janubiy Osiyoga,
hususan, Afg’onistonga ko’chishi, terroristik tashkilotlar tomonidan
ular jazosiz harakat qilishi mumkin bo’lgan mintaqalardan joy
qidirishi;
-
moliyalashtirishning hususiy homiylar, narkobiznes, uyushgan
jinoyachilik va noqonuniy savdo - sotiq kabi manbaalaridan
foydalanishi kabi hususiyatlari ko’rsatib o’tilgan.
408
Bularning ichida halqaro terrorizmning eng asosiy va havfli
hususiyatlaridan biri, "zo’rlik - davlatni qulatvuchi va hokimiyatga
erishishni osonlashtiruvchi, parokandalikka olib keladi" - degаn
g’oyaga asoslanib harakat qilishdir. Bunda siyosiy masalalarni zo’rlik
yo’li bilan hal qilishga harakat qilinadi.
Bu haqda, amerikalik mutahassis B. Jenkins "Terrorizm eng
avvalo, qurbonlardan ko’ra, guvohlarga qaratilgan va vahima
uyg’otishga yo’naltirilgan zo’rlik" deb baholaydi.
Boshqa bir amerikalik siyasatshunos J.Lonsning ta’rifiga ko’ra,
terrorizm bevosita qurbonlardan ko’ra ko’proq odamlar fikriga ta’sir
o’tkazish uchun qilinadigan tahdid yoki kuch ishlatishdir.
Demak, har bir terrorchilik hurujining maqsadi - davlat
to’ntarishini amalga oshirish, fuqarolar urushini keltirib chiqarishga
asoslanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
