O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

Titrashning asosiy tavsiflari. 
Odamga ta’sir etayotgan 
titrashlarni tariflashda turli ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Ayrimlari 
oldidan ma’lum umumiy e’tirof etib kelinayotganlari, boshqalari esa 
maxsus yaratilgan bo’lib, inson tanasini titrashlarga bo’lgan 
qo’zg’alishlarini tavsiflaydi. Ma’lumki, garmonik tebranishlar to’liq 
amplituda, chastota va boshlang’ich faza bilan tariflanadi. Bunda 
titrashdan hosil bo’ladigan siljish, tezlik va tezlanish o’zaro 
bog’langan bo’ladi. Nazariy jihatdan farqi yo’q-siljish, tezlik yoki 
tezlanishni qayd etishni, chunki biri ma’lum bo’lsa, ikkinchisini 
qiymatlarini unga nisbatan aniqlab olish osondir. 

---

203 
Lekin amalda tezlanishni aniqlash maqsadga muvofiqdir, chunki 
qayd etilgan signallarni integrallashda differensialllashga nisbatan 
kamroq xatoga qo’yiladi. Shuni aytish lozimki, titrash siljishlarini 
amplitudasi o’zgarmas bo’lsa, titrash tezligi amplitudasi tebranish 
chastotasiga proporsional, titrash tezlanishlar amplitudasi esa 
tebranishlar chastotasi kvadratigiga proporsional o’zgaradi. Shu 
sababga ko’ra, chastota oshgan sayin titrash tezligi o’zgarmas bo’lib 
qoladi (titrash bo’yicha tajribalar o’tkazishga mo’ljallangan stendlar 
shunday ishlaydi), titrash tezlanishi chiziqli bog’lanish bo’yicha 
oshadi, titrash siljishlari esa chiziqli pasayadi (32-rasm).
 
32-rasm. Titrashning asosiy ko’rsatkichlarini o’zaro 
bog’lanishi:1-titrash tezlanishi, m/s
2 
; 2-titrash tezligi, m/s; 3-titrash 
siljishlari; m. 
Bu titrash ta’sirini chastotali - tanlash prinsipi deb yuritiladi, 
Uning mohiyati shundan iboratki, ma’lum chastotada titrash ma’lum 
biologik tuzilmalarni qo’zg’atadi va ularning ortgan yoki o’zgargan 
faolligi so’ng sodir bo’ladigan butun biologik va patologik jarаyonlar 
manbai hisoblanadi. So’nggi yillarda shu nuqtai nazar hisobga 
olinmoqda. Хususan, bunga hozirda qo’llanilayotgan titrashlarni 
me’yorlash xalqaro standarti asoslangan. 
5-jadval 
Odamga zararli ta’sir etuvchi titrashlar chastotasi 
Ta’sir darajasi 
Titrash chastotasi, Gs 
1-chayqalish 
2-tananing asosiy rezonanslari 
3-nafas olishning qiyinlashishi 

---

204 
4-ko’z nuriga zararli ta’siri 
5-yurak-qon tomir tizimiga zararli 
ta’siri 
6-qo’l 
koordinasiyasini 
yomonlashishi, tavonning tayanch 
yuzasiga 
bo’lgan 
bosimini 
o’zgaruvchanligi 
7-operator 
ish 
sifatini 
yomonlashuvi 
8-teri 
to’qimalari 
qiziydi, 
xujayralar bo’linadi
Titrashni odamga biomexanik ta’siri titrashni qo’zg’atuvchi 
omillar -titrash intensivligi, chastotasi va davomiyligi; odam 
egаllagan poza (holat),odam tanasiga nisbatan titrashni joyi va 
yo’nalishi; odamning ahvoli (xususan, muskullar faolligi, charchoq, 
emosianal zo’riqish darajasi va boshqalar) shuningdek odamning 
shaxsiy jihatlari bog’liq bo’ladi. 
Ta’sir etayotgan omillarning xilma-xilligi titrashni odamga ta’siri 
bo’yicha yaxlit mustahkam nazarichsini yaratish imkonini bermaydi. 
Aniq bir nazariya yaratilganda edi va u titrashga sabab bo’luvchi 
biomexanik va boshqa omillarni ta’sir etish samarasini oldindan aytib 
berish imkonini berar edi.