O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o `zbekiston respublikasi qishloq xo`jaligi vazirligi

Somonga kimyoviy ishlov berish
Ohak bilan somonga ishlov berish kimyoviy ishqorli re­agentlar ichida eng ko‘p tarqalgani hisoblanadi. Somonga ishlov berish uchun qumsiz, mayda toshlari bo‘lmagan, 90 foizdan kam kalsiy oksidi (CaO) bo‘lgan ohak ishlatiladi. Ishlov berishda so‘ndirilgan va so‘ndirilmagan ohaklardan ham foydalaniladi.
Ohakni so‘ndirishda 1 m3 idishga 1,5 tonna ohak aralash­masi solinadi. Bir tonna somonga 90 kg ohak aralashmasi sarf bo‘ladi. So‘ndirilmagan ohak har tonna somonga 30 kg sarf bo‘ladi. Tartibga ko‘ra ohak bilan somonga ishlov berish uni bug‘lash bilan birgalikda olib boriladi. Bu ohakni somon to‘qimasiga ta’sirini kuchaytirib, kimyoviy ishlovning sama­radorligini orttiradi.
Idishda tayyorlangan ohak, ohak suti shaklida 1 tonna so­monga 2–2,5 m3 me’yorda somonga aralashtiriladi, so’ng unga bug‘ berib, 1,5–2 soat mobaynida bug‘lanadi. Somonga ishlov berish vaqti somonni maydalanganlik darajasi, bug‘ harorati va boshqa omillarga bog‘liq bo‘ladi. 1 kg somonga 0,30–0,35 kg bug‘ sarflanadi. Jarayonning yakunida somondan donning yaxshi hidi chiqadi. Sifatli ishlov berilgan somon sariq-yashil tusga kirib undan ohak hidi chiqmaydi, yengil uziladi. Somon issiq holatida boshka ozuqalar (silos, konsentrat) bilan aral­ashtiriladi. Agar somon faqat konsentratlar bilan aralashtirilsa, u 60...65 °C haroratgacha sovitilib, so’ng chiqariladi. 500–600 kg somonga bir vaqtda ishlov berish imqoniyatiga ega qurilma 200 bosh qoramoli bo‘lgan ferma uchun yetarli hisoblanadi.
Ohak va kaustik soda (NaON) aralashmasi yordami­da somonga ishlov berish. Bu usulda 1 tonna somonga 15–20 kg so‘ndirilmagan ohak (45–60 kg so‘ndirilgan) va 15–20 kg kaustik soda aralashtiriladi. Ohak va ishqor 1–1,2 m3 hajmli idishdagi suvda eritiladi. Bu eritmaga yana 15 kg miqdordagi mochevinani ham qo‘shish mumkin. Tayyorlash texnologiyasi qo’yidagicha: maydalangan somonni qalinligi 0,5 metrdan qilib eritma bilan aralashtirilib zichlab taxlanadi. Eritmani sochishda dezinfeksiya qurilmalari yoki suyuq go’ng yig‘gichlardan foydalanish mumkin. Eritma bilan ishlov beril­gan somon bakteriyalar ta’sirida qiziy boshlaydi. 4–5 kunda uning harorati 45...50 °C ga ko‘tariladi. Bir necha kun mo­baynida ishqor to‘laligicha neytrallashadi va sirka kislotasi hosil bo‘ladi. Somon pH 5,5–6,0 gacha achiydi.
Tajribada somonni organiq tarkibi 69–72 foiz va to‘qimalar 77–82 foizgacha hazm bo‘lishga erishilgan.