O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o `zbekiston respublikasi qishloq xo`jaligi vazirligi

Avtomatik botsarish tizimi haqida tushuncha va uning ishlatilishi

• 
  Avtomatlashganlik darajasiga qarab, texnologik jarayonlarni av­tomatik boshqarish:
  

a) avtomatlashgan boshtsarish;
b) avtomatik boshtsarish bo’lishi mumkin.
a) avtomatlashtirilgan boshqarishda, boshqarish funktsiyasining bir qismi odam tomonidan va bir qismi avtomatik qurilma tomonidan ba­jariladi.
b) avtomatik boshqarishda esa boshqarishning To’liq funktsiyasi av­tomatik qurilma tomonidan bajariladi.
Shuning uchun boshqarish tizimlari, avtomatlashtirilgan boshqarish va avtomatik boshqarish tizimilariga bo’linadi.
Xrzirgi zamon avtomatlashtirilgan boshqarish tizimi:
a) ishlab chitsarishni avtomatlashtirilgan boshtsarish tizimi (ICHABT);
b) texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshtsarish ti­zimi (TJABT);
v) texnologik jarayonni avtomatik boshtsarish tizimi (TJni ABT) kabi turlarga bo’linadi.
(ICHABT) - odam mashina tizimi bo’lib, har xil sferadagi boshqarish tizimida informatsiya tuplash, qayta ishlashni optimizatsiya qilish (tashkiliy - iqtisodiy, xo’jalik - reja, soha, region, kompleks, korxonalar), ya’ni ishlab chiqarishning biror soxdsini To’liq boshqarishni uz ichiga oladi.
TJABT) - odam mashina tizimi bo’lib, texnologik ishlab chiqarishda nazorat, informatsiya tuplash, qayta ishlash va xokazolarni uz ichiga oladi. TJABT bo’lib, zavod, fabrika, tseh ombor va xokazolar bo’lishi mumkin).
(TJniABT) - odamning ishtirokisiz avtomatik boshqaruvchi qurilmalarning yigindisi bo’lib, ob’ektni avtomatik boshqarishni amalga oshiradi. Demak, TJniABT texnik qurilma bo’lib, berilgan al- goritmik funktsiyani amalga oshiradi. TJniABT, ICHABT va TJABT larining eng qo’yi pagonasidir. Texnologik ishlab chiqarish jarayonlari avtomatik boshqarish darajasiga qarab:


a) tsis.man avtomatlashtirilgan (a’ktsida operator);
b) kompleks avtomatlashtirilgan (ma’lum liniyasi);
v) tulits avtomatlashtirilgan bo’lishi mumkin.
Qishloq xo’jaligida mustaqil ravishda Chorvachilik , dehqonchi-lik, parrandachilik, mahsulotlarini yetishtirish, ularni dastlabki va qayta ishlash, texnikalarga xizmat ko’rsatish va ta’mirlash kabi tuzilish va strukturasi bilan bir - biridan farq qiladigan mustaqil sohalarga bo’lish qabul qilingan.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida TJABTni tashkil ki-lishda, avtomatlashtirilishi zarur bo’lgan texnologik jarayonning optimal va- riantini ishlab chiqish zarur.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish tarmoqlarining ko’pligi va tex­nologik jarayonlarning turli - tumanligi bilan harakterlanib, kon- kret texnologik jarayon uchun optimal variantini ishlab chiqish murak- kabdir. Shuning uchun, qishloq xo’jaligida texnologik jarayonlarni turlarga bo’lishni, texnologik zanjirlarning ketma-ketligini to’zish- dan boshlash maqsadga muvofivdir. Texnologik zanjirlarning ketma - ketligiga mos ravishda ishlab chiqarish jarayoni o’zaro bog’liq. o’sib bo- ruvchi texnologik jarayonlarning yigindisidir. Uz navbatida texnolo­gik jarayon biologik ob’ektda maqsadga mos yunaltirilgan xodisalarning yigindisidir yoki texnologik uskunalar tomonidan ob’- yektdagi kerakli sifat parametrlarini ishlab chiqish uchun zarur bo’lgan ta’sirlardir. Texnologik operatsiya butun jarayonning me’yoriy bori- shini ta’minlash uchun zarur bo’lgan texnologik va tashkiliy harakatlar yigindisidir. [21]
Qishloq . xo’jaligining mexanizatsiyalash ganlik va avtomatlash- ganlik darajasi 3 ta asosiy ko’rsatkich bilan baholanadi:

• 
  jarayonlarni mexanizatsiyalash tirilgan mehnat bilan qamrash da­rajasi;
  
• 
  umumiy mehnat harajatlarida mexanizatsiyalash gan mehnatning da­rajasi;
  
• 
  ishlab chiqarish jarayonlarining mexanizatsiyalash ganlik va avto- matlashtirilganlik darajasi.
  

Avtomatlashtiriladigan ob’ekt yoki uning alohida operatsiya-sining texnologiyasini analiz kilgandan sung, ushbu texnologiyani harakter­lovchi informatsion parametrlar va ularning o’zaro bog’liqliklarini belgilash zarur. Texnologik jarayonni informa-tsion parametrlar bo’yicha sinflashda. ya’ni analiz qilishda, ob’ekt ish rejimlarining parametrlari bilan aks ettiriladi. Ishlash rejim i deganda texnolo­gik jarayonni tayyorlash va amalga oshirish uchun zarur bo’lgan harakatlar tushiniladi (4.4.1-rasm).
Qishloq xo’jalik mashinalarining ishlash rejimini besh guruhga bo’lish mumkin:

• 
  tayyorlash;
  
• 
  ish rejimi;
  
• 
  biologik;
  
• 
  transport;
  
• 
  xizmat ko’rsatish.