O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti
II- BOB. Boshlang‟ich sinflarda ta‟lim samaradorligini amalga oshirish
Download 0,65 Mb. Pdf ko'rish
|
boshlangich sinfda talim samaradorligini amalga oshirish
|
II- BOB. Boshlang‟ich sinflarda ta‟lim samaradorligini amalga oshirish metodikasida darslarni tadbiq etishning shakl va metodlari. 2.1.Boshlang‟ich sinfda ta‟lim samaradorligini amalga oshirish metodikasini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish. Pedagogik texnologiyalar mohiyatini to‘laqonli anglash uchun mazkur iboraning lug‘aviy ma‘nosini tushunib olish taqozo etiladi. «Texnologiya» yunoncha so‘z bo‘lib, «techne» - mahorat, san‘at va ―logos‖ - tushuncha, ta‘limot, fan ma‘nosini anglatadi. ―Ta‘lim texnologiyasi‖ iborasining ma‘nosi - (inglizcha ―An educational technology‖) Boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarini yuksak mahorat bilan san‘at darajasida tashkil etish to‘g‘risida ma‘lumot beruvchi fan, ta‘limot demakdir. Ayni vaqtda mazkur tushunchaning ta‘rifi hamda uning mohiyati borasida yagona g‘oya mavjud emas. Bu nazariya mohiyatining yoritilishiga nisbatan turli yondashuvlar mavjud. So‘nggi yillarda o‘zbek olimlari tomonidan ham ta‘lim texnologiyasi nazariyasiga oid bir qator maqola, risola va qo‘llanmalar yaratildi. Xususan, pedagog olim P.A.Mavlanova mazkur iborani «Pedagogik texnologiya - tizimli, texnologik yondashuvlar asosida ta‘lim shakllarini qulaylashtirish, natijasini kafolatlash va ob‘ektiv baholash uchun inson salohiyati hamda texnik vositalarning o‘zaro ta‘sirini inobatga olib, ta‘lim maqsadlarini oydinlashtirib, o‘qitish va bilim o‘zlashtirish jarayonlarida qo‘llanadigan usul va metodlar majmuidir» deya sharhlasa , N.Saidahmedov esa quyidagicha: ―Pedagogik texnologiya bu o‘qituvchi (tarbiyachi) tomonidan o‘qitish (tarbiya) vositalari yordamida o‘quvchilarga ta‘sir
30
ko‘rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilab olingan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayoni‖, - degan ta‘rifni beradi. Yuqorida keltirilgan fikrlardan anglashiniladiki, «pedagogik texnologiya» tushunchasi o‘zida boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarini tashkiliy-metodik majmualar yordamida tashkil etish va bu jarayonda muayyan yutuqlarga erishish mumkinligini ifodalaydi. Pedagogik texnologiyalar an‘anaviy ta‘lim shakl va metodlaridan farqli ravishda pedagogik faoliyatni oldindan loyihalash, maqsad va vazifalarni aniq belgilash, o‘quvchi, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tomonidan o‘zlashtirilishi nazarda tutilayotgan bilim, ko‘ngikma va malakalar darajasini tashqislash, ta‘lim samaradorligini aniqlash va baholash kabi harakatlarning amalga oshirilishini taqozo etadi. Boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslaring maqsadini aniq va puxta belgilanishi yaxlit pedagogik faoliyat muvaffaqiyatini ta‘minlashga poydevor yaratadi. Boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarining maqsadi DTS, o‘quv rejasi va dasturi, shuningdek, darslik va qo‘llanmalar mazmunida o‘z ifodasini topgan ma‘lum mavzular hamda o‘quv fanining o‘ziga xos jihatlari, o‘quvchilarning yosh, psixologik xususiyatlari, ehtiyoj, qiziqishlari, pedagoglarning bilimi, kasb mahorati, ijodiy layoqati pedagogik vaziyatlarni inobatga olish asosida belgilanadi. Pedagogik faoliyatning maqsadi aniq, puxta, shuningdek, tashhislangan bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Bu quyidagi holatlarni vujudga keltiradi: a) shaxsning ma‘naviy-axloqiy sifatlari va aqliy salohiyati shunday aniq va ravshan ifodalanadiki, natijada hosil bo‘ladigan intellektual-axloqiy sifatlarini o‘quvchi yoki o‘quvchining boshqa xislatlaridan farqlay olish imkoniyati yaratiladi; b) shaxsning tashhislangan ma‘naviy-axloqiy sifatlari va aqliy salohiyatining shakllanadigan darajasini haqqoniy nazorat qilishga yo‘naltirilgan aniq usullarning mavjudligi ta‘minlanadi; v) shaxsning avvaldan tashhislangan sifatlarini aniqlashga yo‘naltirilgan nazorat unda hosil bo‘lgan aqliy-axloqiy sifatlar darajasini belgilabgina qolmay, balki pedagogik faoliyat samarador-ligini ham aniqlaydi;
31
g) tashhislash maqsadi doirasida shaxsning aqliy-axloqiy sifatlari drajasini belgilovchi mezonlarning ishlab chiqilishi hamda ularga tayangan holda faoliyat olib borish shaxs bilim, ko‘nikma va malakalarining sifatini baholovchi ko‘rsatgichlar mavjud bo‘ladi. Pedagogik faoliyatni tashhislash bir necha bosqichlarda olib borilib, ushbu bosqichlarning har birida ma‘lum vazifalar hal qilinadi. Pedagogik faoliyat jarayonini loyihalash quyidagi bosqichlardan iborat: 1) muayyan o‘quv predmeti mundarijasidan o‘rin olgan mavzu yoki faoliyat mazmuniga doir manbalarni yig‘ish, ularning mazmunini o‘rganish, asosiy g‘oyalarni umumlashtirish, turkumlashtirish va yaxlitlashtirish kabi vazifalar bajariladi; 2) ma‘lum o‘quv predmeti tarkibiga kirgan mavzu yoki faoliyat mazmuni yuzasidan yagona, umumiy maqsadni aniq belgilab olish, ushbu maqsad doirasida kichik bo‘lim yoki bandlar bo‘yicha xususiy maqsadlarni ham aniqlash, pedagogik faoliyat yuzasidan umumiy maqsadga erishish yo‘lida ijobiy hal etilishi taqozo qilinadigan vazifalar ishlab chiqiladi. Mazkur bosqich natijalari hamda samarasi xususiy maqsadlarning umumiy maqsad doirasi aniq va puxta belgilanishida aks etadi.
3) muayyan o‘quv predmetining ma‘lum mavzusi yoki faoliyat yuzasidan belgilangan maqsad va vazifalarga tayangan holda mavzu bo‘yicha tashkil etiladigan mashg‘ulot yoki faoliyat (faoliyatni yo‘lga qo‘yish stsenariysi) mazmuni ishlab chiqiladi. Mavzu bo‘yicha olib boriladigan mashg‘ulot yoki faoliyat mazmunida ularning yaxlit mohiyatini ifoda etuvchi nazariy va amaliy bilimlar tashkil qiladi. SHuningdek, mashg‘ulot yoki faoliyat mazmunida boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tomonidan o‘zlashtirilishi ko‘zda tutilgan bilim, ko‘nikma va malakalarning hajmi ham o‘z aksini topishi lozim. Ushbu holatlarning mashg‘ulot yoki faoliyat mazmunida aks etishi uchinchi bosqich samarasini belgilaydi. 4) mashg‘ulot yoki faoliyat mazmunining to‘laqonli ochib berilishida muhim o‘rin tutadigan shakl, metod va vositalarni tanlanadi. O‘qitish faoliyati shakli, metod hamda vositalarining uning muvaffaqiyatini ta‘minlashdagi ahamiyatini nazarda tutgan holda tanlanishi maqsadga muvofiqdir. «boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini
32
ijodiy izlanish, faollik, erkin fikr yurtishga yo‘naltira oluvchi ta‘lim shakli, metod va vositalarining tanlay olinishi mashg‘ulotlarning qiziqarli, bahs-munozaraga boy bo‘lishi, ijodiy tortishuvlarning yuzaga kelishiga turtki beradi. Mana shu holatdagina boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tashabbusni o‘z qo‘llariga oladilar, ta‘lim beruvchining zimmasida esa ularning faoliyatini ma‘lum yo‘nalishga solib yuborish, umumiy faoliyatni nazorat qilish, murakkkab vaziyatlarda yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish, maslaqat berish hamda ular faoliyatini baholashdan iborat vazifalargina qoladi» . 5) muayyan o‘quv fani mazmunidan o‘rin olgan mavzu bo‘yicha yoki faoliyat yuzasidan boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tomonidan o‘zlashtirilishi talab etiladigan bilim, ko‘nikma va malakalarning hosil bo‘lishi uchun sarflanadigan vaqt hajmi belgilanadi; belgilangan vaqt hajmi nazariy bilim hamda amaliy faoliyat ko‘nikma va malakalarning o‘zlashtirilishi uchun xizmat qilishi lozim; boshlang‘ich sinf o‘quvchilari zo‘riqishlarining oldini olish maqsadida vaqtning oqilona belgilanishi muhimdir; 6) o‘zlashtirilgan nazariy bilimlarni yanada mustahkamlash, shuningdek, amaliy faoliyat ko‘nikma va malakalarini hosil qilishga yordam beradigan mashq, topshiriqlar tizimi ishlab chiqiladi; ularning samaradorligi ushbu bosqichning yakuniy natijasini belgilab beradi; mashq va topshiriqlar mavzu doirasida bo‘lib, bir-birini to‘ldirishi, o‘zaro bog‘liq va aloqadorlik xususiyatlarini namoyon eta olishi kerak; 7) Ta‘lim beruvchi tomonidan o‘quvchining yaxlit faoliyatlari, ya‘ni nazariy bilimlari va amaliy ko‘nikma hamda malakalarni o‘zlashtirish va qo‘llash darajasini nazorat qilish maqsadida uning shakl, metod va vositalarini aniqlanadi; bular mashg‘ulot yoki faoliyat mazmuni, yo‘nalishi, shuningdek, bosh g‘oyasi mohiyatining boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tomonidan ularning qay darajada o‘zlashtirilganligini batafsil ochib berishga xizmat qilishi lozim; 8) ishlab chiqilgan loyihani faoliyat jarayoniga amaliy jihatdan tatbiq etiladi. O‘qitish jarayonini loyihalashga nisbatan texnologik yondashuvning muhim xususiyati uning izchillikka egaligida namoyon bo‘ladi. Ta‘lim texnologiyasi
33
ta‘lim maqsadlarini aniqlash, yaxlit jarayonni qismlarga ajratish, boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarida o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida yuzaga keluvchi munosabat mazmunini takomillashtirish, ijodiy kayfiyatni haror toptirish, texnik va axborot vositalaridan unumli foydalanish kabi muammolarning ijobiy hal etilishiga xizmat qiladi. Ta‘lim muammolarini ijobiy hal etishga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiyalar quyidagi tamoyillarga tayanadi: Yaxlitlik tamoyili. Mazkur tamoyil mazmunida quyidagi ikki jihat aks etadi: ta‘lim va shaxs kamolotining birligi; pedagogik texnologiyaning muayyan, qat‘iy tizimga egaligi. Asoslilik tamoyili. Ushbu tamoyil muayyan o‘quv fanlari yoki faoliyat o‘zining negizini ifodalovchi tushunchalar, bosh g‘oyasi hamda ma‘lum asoslariga ega ekanligini ifodalaydi. Ijtimoiy madaniyat taraqqiyoti bilan uyg‘unlik tamoyili. Ayrim adabiyotlarda ushbu tamoyil madaniyatni anglash, madaniy hayotning rivojlanishiga nisbatan muvofiqlik tamoyili tarzida qayd etilgan bo‘lsada, mazmun jihatidan yagona fikrni ifoda etadi. Mazkur tamoyilning mohiyati ta‘lim faoliyati ijtimoiy jamiyat rivoji, madaniy taraqqiyoti darajasi, shuningdek, ijtimoiy munosabatlar mazmuni va g‘oyasidan kelib chiqib belgilanishini ifodalashga xizmat qiladi. boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarini insonparvarlashtirish tamoyili. Ushbu tamoyil boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarining shaxsga ta‘lim berish, uni rivojlantirishni ifodalaydi. Boshqacha aytganda, «…insonparvarlashtirish - bu insonning jamiyat bilan bog‘liq barcha munosabatlari jarayonida inson omili uning qadr-qimmati, sha‘ni, or-nomusi, huquq va burchlarini hurmatlashga asoslangan faoliyat jarayoni bo‘lib, insonparvarlashtirish barcha sharoitlar inson va uning kamoloti (taraqqiyoti) uchun» degan g‘oya asosida tashkil etiladigan faoliyat jarayoni ekanligini anglatadi. O‘qitib tadqiq etish, tadqiq etib o‘qitish tamoyili. Ushbu tamoyil ham o‘zida quyidagi ikki jihatni ifodalaydi: har bir o‘qituvchi o‘z sohasida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini jalb etgan holda tadqiqot, ijodiy izlanish olib borishi lozim; o‘qituvchi faoliyat texnologiyasini ishlab chiqadi, uni amaliyotda sinab ko‘radi, kuzatadi va uning mazmuniga tuzatishlar kiritadi, bevosita amaliyotga tatbiq etadi.
34
O‘qitish faoliyatining uzluksizligi. Ushbu tamoyil boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslari boshlang‘ich sinf o‘quvchilariiga nazariy bilimlarni berish, ularda amaliy faoliyat ko‘nikma va malakalarini hosil qilishni uzluksiz ravishda tashkil etish lozimligini anglatadi. Faoliyatli yondashuv tamoyili. Mazkur tamoyil nazariy-amaliy faoliyatning o‘zaro aloqadorligini ta‘minlaydi. Pedagogik texnologiya nazariyasi uchun yuqorida bayon etilgan tamoyillar bilan birga quyidagi qonuniyatlar ham muhim ahamiyat kasb etadi: Boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarini optimallashtirish qulay shart-sharoit yaratib, oz vaqt va kam kuch sarflab, pedagogik faoliyatni amalga oshirishda qulay natijalarga erishish; pedagogik faoliyatga fan-texnikaning yangi yutuqlari, shuningdek, didaktik qonuniyatlarni tatbiq qilish, ta‘lim mazmunini uzluksiz, izchil va maqsadga muvofiq ravishda yangilab borish; boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarining mohiyati, ilgari surilgan maqsad va vazifalarning ijobiy yechimini ta‘minlashga xizmat qiluvchi shakl, metod va vositalardan samarali foydalanish, pedagogik muloqot jarayonining ilmiy asoslarini o‘rganish, tadqiq etish, doimiy ijodiy izlanishda bo‘lish; boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarining sub‘ektlari (o‘qituvchi va o‘quvchi- o‘quvchi) faoliyati, ular o‘rtasidagi munosabatni oqilona tashkil etish, o‘qituvchi tomonidan pedagogik faoliyat jarayonining umumiy manzarasini ko‘ra olish, vaziyatlarning to‘g‘ri baholanishga erishish; o‘quvchi pedagogik faoliyat jarayonining faol, yetakchi sub‘ektiga aylanishi, o‘z imkoniyati va iqtidorini erkin ro‘yobga chiqara olish layoqatiga ega bo‘la olishi; pedagogik faoliyatni jadallashtirish, shu maqsadda axborot texnologiyalari xizmatidan foydalanish; pedagogik faoliyatni tashkil etish uchun zarur bo‘lgan moddiy-texnik bazani vujudga keltirish; pedagogik faoliyat natijalarining xolis baholanishi; 35
boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nazariy bilimlari hamda amaliy ko‘nikma va malakalari, shuningdek, pedagogik texnologiyalar samaradorligini baholashni avtomatlashtirish va hokazolar. Ta‘lim texnologiyalari doirasida yangi o‘quv materialining o‘quvchi tomonidan o‘zlashtirilishiga muhim ahamiyat qaratiladi. O‘quv materialini o‘zlashtirish muayyan fan asoslari yoki mavzu yuzasidan kerakli ma‘lumotlarni olishdangina iborat bo‘lmay, balki shaxs dunyoharashi, fikrlash qobiliyatini rivojlantirish uchun xizmat qilishi lozim. Ta‘lim texnologiyasida o‘quv materialini o‘zlashtirish bir necha bosqichdan iborat bo‘lib, ular quyidagilardir: 1-daraja: boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga muayyan topshiriq yoki masalani yechishdan ko‘zlangan maqsad, hal etilishi lozim bo‘lgan vaziyat va harakat yo‘nalishi ko‘rsatiladi. O‘quvchi tavsiya etilgan topshiriq yoki masalani ob‘ekt, vaziyatlar, ularni sodir bo‘lishi va bartaraf etilishi, shuningdek, harakatlar mohiyati haqidagi avval o‘zlashtirilgan axborotlarni yodga olish asosida hal qiladilar. O‘quv materialini o‘zlashtirishning ushbu bosqichi boshlang‘ich daraja hisoblanadi. Yuqorida qayd etib o‘tganimizdek, pedagogik texnologiyalarning markazida o‘qituvchi hamda o‘quvchi o‘rtasidagi muloqotga asoslangan faoliyat turadi. An‘anaviy ta‘lim texnologiyasidan farqli ravishda ushbu faoliyat jarayonida o‘quvchi yetakchilik rolini bajaradi. O‘quvchining o‘quv-biluv jarayonidagi yetakchiligi quyidagi pedagogik vazifalarni ijobiy hal etish imkonini beradi: o‘quvchida nazariy bilimlar hamda faoliyatni o‘zlashtirishga bo‘lgan ichki ehtiyoj hamda rag‘batni haror toptirish; nazariy bilimlar hamda faoliyatni o‘zlashtirishga nisbatan ongli yondashuvni vujudga keltirish; ularda mustaqil faoliyat yuritish ko‘nikmalarini shakllantirish; boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining faolligini ta‘minlash; boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mustaqil fikr yuritish, nazariy va amaliy bilimlarning mohiyatini tahlil etish, anglash, ular xususida ma‘lum xulosalar chiqarish, umumlashtirish va ularni amaliy faoliyatga tatbiq etish borasidagi ko‘nikmalarni shakllantirish hamda takomillashtirish;
36
o‘z faoliyatini nazorat qilish va baholash layoqatini haror toptirish. Pedagogik texnologiyalarni ta‘lim amaliyotida qo‘llash bilan birga ularning samaradorligini ham baholashga alohida ahamiyat berish kerak. Pedagogik texnologiyalarning samaradorligini aniqlash mezonlari pedagogik faoliyatni tashkil etishdan ko‘zlangan maqsad va uning natijalanganlik darajasini aniqlashga imkon beradi. Shu maqsadda yangi pedagogik texnologiyalarning samaradorligini aniqlash mezonlari mavjud bo‘lib, ular quyidagi guruhlarga bo‘linadi: Pedagogik texnologiyalarni loyihalash va ularni qo‘llash bosqichida baholash. Pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilgan ta‘lim natijalarini baholash. Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlar ta‘limi tizimi amaliyotida yangi pedagogik texnologiyalardan tobora kengroq foydalanilmoqda. O‘zbekiston Respublikasida ham bu borada bir qator samarali ishlar olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi uzluksiz ta‘lim muassasalari, jumladan, boshlang‘ich sinf mehnat ta‘limi darslarini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishning nazariy-amaliy asoslarini ishlab chiqish dolzarb pedagogik muamo ekanligini asoslash imkonini berdi. O‘quv jarayoniga pedagogik texnologiyalarni faol tadbiq etish imkoniyatlari. Boshlang‘ich sinf ta‘limi darslarini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish muammosining nazariy-amaliy jihatlarini batafsil o‘rganish, bu boradagi harakat muvaffaqiyatini ta‘minlash omillaridan biri mazkur o‘quv yurtlari faoliyatini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishning mavjud holatini tahlil qilish va unga to‘g‘ri baho berishdan iboratdir. Zero, mazkur o‘quv yurtlarida tashkil etilayotgan ta‘lim-tarbiya jarayoniga pedagogik texnologiyalar tatbiq etilishining mavjud ahvolini o‘rganish, eng avvalo, tadqiq etilayotgan muammoning dolzarbligini asoslash, tadqiqot doirasida amalga oshirilishi nazarda tutilayotgan tajriba-sinov ishlarining mazmunini ishlab chiqish hamda yo‘nalishini belgilash imkonini yaratadi. Shunga ko‘ra tadqiqot ishlarini amalga oshirish jarayonida muammoning mazkur jihatini o‘rganishga alohida ahamiyat qaratdik. Bizning bosh maqsadimiz bo‘lgan o‘zbek modelini amalga oshirishda iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va madaniy, ma‘rifiy yo‘nalishlardagi
37
islohatlarni amalga oshirishda demokratik, fuqorolik, jamiyatimizning tarkibiy qismlarini tashkil etuvchi erkin shaxs tarbiyasi, uning mustaqil tafakkurini uzluksiz ta‘limning dastlabki bosqichlaridan shakllantirib borish fuqorolik jamiyatining asosiy talablaridan biridir. Aynan, o‘quv faoliyati orqali o‘quvchilarning ta‘lim mazmunini egallashi darajasi asosida, ya‘ni respublikamizda qabul qilingan DTS doirasida shaxs dunyoqarashi, tafakkuri shakllanadi, ijtimoiy tuzumga ongli munosabati tarkib topadi. Demak, ta‘lim mazmunini chuqur o‘zlashtirishni mustaqil tafakkurini shakllantiruvchi omil deb qaraymiz. Ushbu nuqtai nazardan o‘quv faoliyatini yangi pedagogik texnologiya asosida tashkil etish nafaqat o‘quv jarayonining samaradorligini oshirish bo‘lib qolmay, balki ijtimoiy zarurat talabidan kelib chiqqan holda demokratik, fuqorolik jamiyatining faol ishtirokchisini shakllantiruvchi omil bo‘lib xizmat qiladi. Ma‘lumki, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ham ta‘lim tizimiga ilg‘or pedagogik texnogiyalarni joriy qilish, ularni har tomonlama o‘zlashtirish zarurligi ko‘p karra takrorlanadi. Umuman olganda bu iboraning leksikologiyamizga kirib kelganiga ko‘p fursat bo‘lgani ham yo‘q. SHu o‘rinda pedagogik texnologiyaning mazmuni nima?. Tushunchaning pedagogik va umuman ta‘lim jarayoniga qanday aloqasi bor?-savol tug‘ilishi tabiiy hol. To‘g‘ri, ta‘lim texnologiyasida o‘quv–tarbiya jarayonini metodik ta‘minlashga katta imkoniyatlar bor. Pedagogik texnologiyalarni qo‘llash orqali o‘qituvchilarning metodik mahoratini oshirish masalasining bir tomoni xolos. Keng ma‘noda esa o‘quv–tarbiya jarayonining yaxlit tarzda, mazmunli amalga oshirish texnikasi, uning pirovard natijalari samaradorligini belgilovchi omil, o‘qituvchi, kadrlarni mahoratga, samarali mehnat qilishga yetaklovchi yo‘ldir.Boshlang‘ich maktab har qanday holda ham o‘quvchilarda bilimlarni shakllantirishda va ularning qobiliyatlarini aniqlashda asosiy rolь o‘ynaydi va undan keyin ham shunday bo‘lishi kerak. Ammo boshlang‘ich maktabdagi barcha o‘qituvchilar bolalarning qobiliyatlarini aniqlash va rivojlantirish uchun tegishli ishlarni amalga oshirayotirmi?. Masalan, nima uchun yuqori sinflarda a‘lo bahoga o‘zlashtiradigan bolalar soni kamayib bormoqda?.
38
Iste‘dodli, qobiliyatli bolalar yo‘qmi yoki o‘qitish jarayoni shunchalik samarasiz bo‘lib qolganmi?. Bularning sababi nima?. Sababi ko‘p. Birinchidan, boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bolalar bilan induvidal ish olib borish imkoniyati cheklangan. Sinflarda bo‘sh o‘zlashtiradigan o‘quvchilarga alohida e‘tibor berish zarur. Ikkinchidan, mazkur o‘qituvchilarning metodik saviyasi yetarli emas. Sinfdagi umumiy ishlar jarayonida qobiliyatli bolalarning ijodiy imkoniyatlari cheklanib qolmoqda. O‘sib kelayotgan yosh avlodda mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish, sog‘lom va barkamol naslni tarbiyalab etishtirish murabbiylarning muhim burchidir. Chunki mustaqil fikrlovchi o‘quvchilargina kelajakda har tomonlama yetuk, barkamol insonlar bo‘lib yetishib, mustaqil respublikamizni ilg‘or jahon davlatlari qatoriga olib chiqadilar. Umuman, boshlang‘ich sinflarda joriy etiladigan yangi pedagogik texnologiyalar avvalo fanlar orasidagi bog‘liqlikni ta‘minlash, bolalarni ortiqcha qiyinchiliklardan ozod etish, buning uchun fanlarni integratsiyalash, o‘quvchi faliyatini to‘g‘ri izga solish, vaqtdan unumli foydalanish, sinfda va sinfdan tashqari vaqtlarda bolalar orasida tashabbuskorlik muhitini yuzaga keltirish, erkin fikrlash, ijodiy izlanish tizimini yaratish kabi qator ishlarni amalga oshirishdan iboratdir. Umumiy o‘rta ta‘lim maktablarida mehnat ta‘limining o‘quv mashg‘ulotlari o‘qituvchi va o‘quvchi orasidagi o‘zaro munosabat va muloqot asosida tashkil etiladi. Bunda o‘quv omillarini yaratishga asoslangan pedagogik texnologiya o‘qituvchilarning o‘quvchilarga muloqot asosida ta‘sir etish yo‘llarini ham o‘z ichiga oladi. Keng tarqalgan metod yoki muloqot ta‘sirlari quyidagilardan iborat: ishontirish, isbotli natijalarga asoslanish, bevosita hamda bilvosita ta‘sir, o‘z-o‘zini tarbiyalash va o‘zaro ta‘sir metodlari. Pedagogik texnologiyani o‘quv mashg‘ulotlariga faol tadbiq etish hisobiga ta‘lim jarayonining rag‘bati (motivatsiyasi) kuchaytirilishi mumkin. Ma‘lumki, tayyor holda olingan bilimlar, odatda, ularni amaliyotda qo‘llashni qiyinlashtiradi, bu ayniqsa, aniq biror buyumni tayyorlashda namoyon bo‘ladi. SHuning uchun bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirishda o‘quvchilarning bevosita faoliyat ko‘rsatishlari talab etiladi. Bu muammoning yechimi boshqaruvga asoslangan pedagogik texnologiyaning qo‘llanishi bilan bog‘liqdir.
39
Pedagogik texnologiya turlarini tanlash shakllanayotgan bilim, ko‘nikma va malakalar, tashkil etilayotgan mehnat ta‘limi darslari shakli va qo‘llanilayotgan metodlar hamda metodik usullarning xususiyatiga bog‘liq. Masalan, o‘quvchilarda ijodiy tafakkurni rivojlantirish, o‘quv materiallariga tanqidiy yondashish ko‘nikmasini shakllantirish hamda maxsuldor faoliyat turlarini tashkil etish bilan bir qatorda ularni rivojlantirish uchun o‘quv mashg‘ulotlarining an‘anaviy shakllari (uyg‘unlashtirilgan darslar) bilan birgalikda konferentsiya darsi, ishchan o‘yin darslari, intergallashtirilgan (ikki komponentli) darslardan foydalanish lozim. Mazkur vaziyatda ta‘lim metodlari o‘quv maqsadlari bilan mutanosib (adekvat) bo‘lishi kerak. Pedagogik texnologiyani o‘quv mashg‘ulotlariga faol tadbiq etishda topshiriqlar mazmuni bilimlarni turli vaziyatlarda qo‘llashga yo‘naltirilgan, yangi sharoitda faoliyat ko‘rsatishga undovchi, o‘zlashtirilgan bilimlar asosida sxemalar to‘zish, ularni tasniflash, qiyoslash, izchil tizimga solish va umumlashtirish kabi masalalarni yechishga qaratilgan bo‘lishi lozim. O‘quv mashg‘ulotlarining didaktik jihatdan takomillashuvi faqatgina, ushbu jarayonni tashkil etish va boshqarish yo‘llarini tug‘ri tanlash bilan ta‘minlanadi. Bunda faoliyat boshqarilishi hamda o‘quvchilar jamoasi boshqarilishi ko‘zda tutiladi. O‘quv mashg‘ulotlarida muayyan pedagogik texnologiyani tanlash o‘quv vaziyatining o‘zgarishiga imkon beradi va bu faoliyat maqsadiga qarab amalga oshiriladi. Pedagogik texnologiyani o‘qitish jarayoniga faol tadbiq etishda o‘quvchi ta‘lim tizimiga moslashtirilmay, aksincha, ta‘lim tizimi turli shaxsga xos barcha xususiyatlari (erkinlikka intiluvchanlik, mustaqillik, shaxsiy fikrlarning mutloq o‘ziga xos tizimga ega bo‘lishi, o‘z-o‘zini tasdiqlash extiyojining mavjudligi va boshqa holatlar)ni hisobga olgan holda, o‘quvchi individualligini rivojlantirish imkonini berishi hamda o‘z-o‘zini rivojlantirish va o‘zligini namoyon etish uchun sharoit yaratish lozim. SHuningdek, bu jarayonda o‘quvchi shaxsiga faoliyatli yondashish orqali shaxsni «sub‘ekt» sifatida erkinlikka intilishi, o‘z-o‘zini rivojlantirishi, mustaqil uqishi, o‘zligini namoyon etishi va faollashtirishi ta‘minlanadi. O‘quv jarayoni tarkibiy qismlari – maqsad, mazmun, metod, shakl, usul va vositalar o‘quvchi uchun shaxsan ahamiyatga ega bo‘lgan shaxsiy tajribasi
40
maxsuli sifatida tadbiq etiladi. Masalan, agar o‘quvchi o‘quv faoliyati mohiyatini anglay olmasa, o‘quv maqsadini tan olmaydi, o‘qituvchi qo‘ygan vazifalarni tushunmaydi va qabul qilmaydi, u tomonidan sodir etiladigan barcha hatti- harakatlar majburiyat va taziyq ostida sodir bo‘ladi. Natijada uning bilimlari rasmiy xarakterga, o‘qituvchining faoliyati esa rasmiyatchilik mazmuniga ega bo‘ladi. Bilim esa ularni amaliyotga tadbiq etishga qaratilgan faoliyat natijasidagina shakllanadi. Bu darslik mazmunidan ba‘zi ilmiy ma‘lumotlarni shunchaki ko‘r-ko‘rona yodlab olish bo‘lmay, balki o‘quvchining shaxsiy, sub‘ektiv tajribasiga asoslangan xaqiqiy bilimlar bo‘ladi. O‘quvchi muayyan bilimlarga nisbatan befarq bo‘lmay, bilimlar uning uchun shaxsiy mazmunga ega bo‘lsagina puxta o‘zlashtiriladi. O‘qituvchi bunga o‘quvchida o‘quv predmetiga nisbatan qadriyatli, ijobiy sub‘ektiv munosabatni tarkib toptirish natijasida erishadi.
Download 0,65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish