O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti pedagogika va psixologiya fakulteti

2.2- § Ijtimoiy korreksion faoliyatda qo‘llaniladigan metodlar.

Ijtimoiy korrektsiya-hayotiy chekinishlarga uchragan bolalar va o‘smirlar bilan olib boriladigan aniq ijtimoiylashgan faoliyatdir.Rivojlanishida kamchiliklar bo‘lgan bolalar maxsus, korreksion-rivojlantiruvchi ta’lim va tarbiyaga muhtoj bo‘ladilar. Anomal bolalarga yondashishda u yoki bu nuqsonni aniqlash emas, balki uning xususiyati, tuzilishi, bolani tegishli muassasaga joylashtirish, korreksion ishlarni amalga oshirishda alohida ahamiyatga ega bo‘lgan sonli va sifatli ko‘rsatkichlarini aniqlash muhimdir.

Anomal bolalarni maxsus muassasalarda o‘qitish va tarbiyalash, shuningdek, umumiy o‘rta t a’lim maktablarida korreksion – rivojlantiruvchi sinflarni tashkil etish masalasi bilan psixologik-tibbiy pedagogik komissiyalar (PMPK) shug‘ullanadilar.
Bu borada mutaxassislarning quyidagi tamovillarga amal qilishlari maqsadga muvofiqdir.
1. Insonparvarlik tamovili har bir bola uchun o‘z qobilyatlarini maksimal darajada rivojlantira oladigan zarur sharoitlarni o ‘z vaqtida yaratib berishdan iborat boMib, u bolani izchil va batafsil o‘rganish, uning yo‘lida uchraydigan qiyinchiliklarni yo‘qotish yo‘llari va vositalarini izlashni talab etadi.
2. Bolalarni kompleks o‘rganish tamovili bolaga tashhis qo‘yishda zarur mutaxassisliklar (tibbiy, defektologik, psixologik va pedagogik) bo‘yicha olingan ma’lumotlarga tanishni nazarda tutadi. Agar shifokor, defektolog, psixolog va pedagoglarning fikrlari turlicha bo‘lsa, bola qayta tekshiruvdan o‘tkaziladi.
3. Bolani har tomonlama va yaxlit o‘rganish tamovili bolaning idrok etish, emotsional-irodaviy sifatlari va xulqini tekshirishni ko‘zda tutadi. Unga ko‘ra bolaning rivojlanishiga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan jismoniy holati ham hisobga olinadi. Bolani har tomonlama va yaxlit o‘rganish uning o‘quv, mehnat va o‘yin kabi faoliyati jarayonidagi harakatlarini kuzatishga asoslanadi
4. Bolani dinamik o‘rganish tamoviliga binoan tekshirish davomida ular biladigan va bajara oladigan ishlarni emas, balki ularning o ‘qitishdagi imkoniyatlarini ham hisobga olish muhim ekanligini nazarda tutadi. L.S.Vigotskiyning “yaqin rivojlanish zonasi” — bolalarning o‘qishdagi mavjud imkoniyatlari haqidagi ta’limoti mazkur tamoyilning asosini tashkil qiladi.
5. Sifativ-miqdoriv vondashuv tamovili bola bajargan topshiriqni baholashda yakuniy natijanigina emas, balki usuli, masalani yechish uchun tanlangan yo‘lning ratsionalligi, harakatlarning mantiqiy ketma ketligi, maqsadga erishishdagi qat’iylik va tirishqoqlikni ham hisobga olish zarurligini asoslaydi.
6. Ma’lum turdagi patologivali bolalarni boshqa bolalar guruhlaridan ajratish tamovili har bir maxsus ta’lim muassasasi o‘zi qoidalariga egaligini tavsiflaydi.
7. Rivojlanishida mavjud bo‘lgan chetlanishlar darajasiga ko‘ra differensatsivalashtirilgan ta’limni tashkil etish tamovili rivojlanishida bir xil, lekin darajasiga ko‘ra turli chetlanishga ega bolalarni ajratgan holda o‘qishlarini nazarda tutadi, binobarin, ulami o‘qitish metodikasida sezilarli farqlar mavjud (masalan, ko‘zi ojiz bolalar taktil asosda (Brayn tizimi bo‘yicha), yomon ko‘ruvchilar esa ko‘rish asosida o‘qitiladi).
8. Yoshi tamovili har bir guruh yoki sinfga ma’lum yoshdagi bolalarning qabul qilinishini ifodalaydi. Turli yoshdagi rivojlanishida nuqsonlar bo‘lgan bolalarni tekshirish va ularga korreksion yordam ko‘rsatish malakali mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi. PMPKning tarkibida quyidagi mutaxassislar faoliyat ko‘rsatadilar: pedagog, psixolog, shifokor, psixiatr, nevropatolog, otolaringolog, ortoped, oftalmologlar, oligofrenopedagog, surdopedagog, tiflopedagog hamda logoped. PMPK ishlariga defektologik ta’lim va anomal bolalar bilan ishlashda amaliy tajribaga ega mutaxassis rahbarlik qiladi.
Psixologik-pedagogik tekshirishlar quyidagi metodlari yordamida tashkil etiladi:
1. Suhbat metodi. Suhbat bola bilan aloqa o‘rnatish vositasi bo‘lib, anomal bolaning shaxsi, emotsional-irodaviy sifatlari, xulqi, shuningdek, rivojlanishidagi chetlanishlarning sabablari haqidagi ma’lumotni to‘plashga imkon beradi. Agarda bolaning nutqida, eshitish qobiliyatida nuqsonlari bo‘lsa, yoki munosabatga qiyin kirishsa suhbatni tashkil qilish tavsiya etilmaydi. Bunday hollarda bolani qiziqtiradigan ko‘rgazmali materialdan foydalanish mumkin.
2. Kuzatish metodi. Kuzatish bolaning konsultatsiyaga kelishidan avval boshlanadi va yaxlit tekshirishlarni o‘tkazish jarayonida davom ettiriladi. Kuzatish har doim aniq maqsad asosida o‘tkaziladi. Bolani o‘yin faoliyatini tashkil etish jarayonida kuzatish alohida ahamiyatga ega, ular bola bilan aloqa o ‘rnatishga imkon beradi. Ayrim hollarda o ‘yinchoqlar yordamida maxsus tekshirishlar o ‘tkaziladi.
3. Rasmlarini o‘rganish metodi. Rasmlar bolani o‘rganishda muhim differensial-diagnostik vosita hisoblanadi. Bolada pedagog tomonidan tavsiya etilgan rasmlar xavotir uyg‘otsa, bolaga erkin rasm chizishni taklif etish maqsadga muvofiqdir. Uning mavzu tanlay olishi, tasvirlash xususiyatlari, rasm chizish jarayoni yakuniy tashhis uchun qimmatli ma’lumot hisoblanadi. Aqli zaif bolalar odatda mavzuni tanlashga qiynaladilar, ular sujetlar yaratmay, alohida odatiy predmetlarni tasvirlashga harakat qiladilar.
4. Tajriba-psixologik tadqiqotlar metodlari. Ular maxsus o‘rganilishi kerak bo‘lgan psixik jarayonni qo‘zg‘atuvchi malum vaziyatlarni yaratishni ko‘zda tutadi. Tajriba metodikalari yordamida u yoki bu holatlarning sabablari va mexanizmlarini ochib ko‘rsatish mumkin bo‘ladi.
5. Testlar metodi. Bu metod bol larning psixodiagnostik maqsadlarda tekshirishda qo‘llaniladi. D.Veksler tomonidan asoslangan moslashtirilgan test ommaviylashgandir. Undan foydalanish individualpsixologik tekshirishlarni o‘tkazishda bola haqida zarur qo‘shimcha ma’lumotlarni olishga imkon beradi.

O‘smirlik davrida oq‘uv fanlarini turli o‘qituvchilar tomonidan o‘qitish munosabati yuzaga keladi. Bu orqali ularda kattalar shaxsi va faoliyatini baholashning yangi mezonlari shakllana boshlaydi. Masalan, bilimli, talabchan, haqqoniy, o‘quv materialini qiziqarli va tushunarli yo‘l bilan yetkaza oladigan o‘qituvchilami ajratmaydilar, balki ularni ko‘proq hurmat qiladilar, yaxshi ko‘radilar va ular bilan bo‘ladigan munosabatlariga ham katta e’tibor beradilar. 10-15 yoshli bolalaming faoliyat motivlarida ham o‘zgarishlar amalga oshadi.

Ilk o‘smirlik davrida ko‘pchilik yoshlar o‘zlariga shaxsiy xarakteristika beradilar. Katta bo‘lgan sari ularning o‘z-o‘ziga bergan bahosi differensial xarakterda (xulqatvor, ijtimoiy vaziyatlarda o‘zini tutishi va ayrim xatti-harakatlar) namoyon bo‘la boshlaydi. Pedagogika oliy o‘quv yurtida boiajak o‘qituvchilami psixologik-pedagogik jihatdan tayyorlashni takomillashtirish talabalardagi o‘z kasbiga boigan psixologik qarashni qayta qurish hamda “ideal o‘qituvchi” obraziga tayangan holda olib borilishi zarur. Kasbiy faoliyat boiajak o‘qituvchi shaxsini rivojlantirishning asosiy vositasi ekanligi sababli talabalaming uzluksiz amaliyotda qatnashish jarayonim sifat va miqdor jihatdan kuchaytirish lozim.
Talabalar bilan ta’lim-tarbiya ishlarini rejalashtirishda ularning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish zarur. Ayrim hollarda ichki va tashqi vositalar, omillar ta’siri ostida uning ruhiy dunyosiga umidsizlik, ruhiy parokandalik kayfiyati, istiqbolga ishonmaslik, ikkilanish, hadiksirash kabi salbiy his-tuyg‘ular namoyon bo‘ladi. О‘z shaxsiyatiga nisbatan ichki ishonmaslik, o‘qishga nisbatan esa salbiy munosabatning kelib chiqishi talaba ruhiyatida keskin tushkunlikni keltirib chiqarishi mumkin. Buning oqibatida ayrim yoshlar o‘ta zararli oqimlarga – aqidaparastlik, terrorchilik illatlariga qo‘shilib qolishi, giyohvandlik, ichkilik, qimorbozlik, turli jinoyat ishlari kabi jirkanch yoilarga kirib qolishlari mumkin.
Darsdagi korreksiya ishlarining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi.
Darsdagi tuzatish ishlarining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi.-shaxsiy fazilatlarni tuzatish;
-kognitiv imkoniyatlarni tuzatish;
- nutqning kommunikativ funktsiyasini shakllantirish va rivojlantirish;
-sensor va motor yetishmovchiligini tuzatish;
- buzilmagan aqliy funktsiyalarni tuzatish: diqqat, idrok, xotira, fikrlash, proksimal rivojlanish zonasini hisobga olgan holda;onasini hisobga olgan holda;anish zonasini hisobga olgan holda;
- umumiy harakat qobiliyatlarini, qo‘llarning nozik harakat qobiliyatlarini, artikulyatsion harakat qobiliyatlarini to‘g‘rilash;
-haqiqatni adekvat idrok etishni ta'minlovchi emotsional-irodaviy sohani tuzatish; - jamiyatdagi mustaqil mehnat faoliyatiga tayyorgarlik;
Shu kabi ma'lumotlar ijtimoiy korreksion faoliyatda òqituvchidan yuksak darajada mahoratni va òquvchilar bilan ishlash malakasini,usullarini va pedagogik korreksion bilimlarni talab qiladi.


К основным задачам корректирующей работы на занятиях относятся:XULOSA

Kurs ishimizning oxirida xulosa qilib shuni aytishimiz kerakki, ijtimoiy pedagogik korreksiyon faoliyatga muhtoj bolalarning yurtimizda sog‘lig`ida hamda xulqida muammolari bo‘lgan òquvchilar uchun mavjud bo‘lgan maxsus ta'lim tizimi mavjud bòlib, ular muammolarni hal qilmoqda, ular bolaning g‘ayritabiiy rivojlanishini, uning ijtimoiy moslashishini to‘g‘irlash uchun eng qulay sharoitlardan foydalanishmoqda. Bunday bolaning psixofizologik rivojlanishi turli jihatlari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin: hissiy jihatlari, nutqiy tizimi, intellektual, hissiy-irodaviy, vosita sohalari, har xil darajada namoyon bo‘ladi va turli sabablarga ko‘ra kelib chiqadi.Bunday bolalar bilan ishlaydigan o‘qituvchi bolalardagi og‘ishlarning mohiyati va mohiyatini, ularning namoyon bo‘lishining o‘ziga xos xususiyatlarini, ularni tuzatish va kompensatsiya qilish texnikasi va usullarini bilishi kerak. Bundan tashqari o‘qituvchi har bir bola bilan ishlagaada uning yosh xususyatlarini inobatga olishi, har bir qilayotgan ishiga e'tiborli bo‘lishi kerak. Bajarmoqchi bo‘lgan ishlarinni oldindan rejalashtirib hamma vazifalarini ketma-ket bajarishi kerak bo‘ladi.Bolaga tuzatuvchi ta'sirning o‘ziga xos xususiyatlari uning qusur xususiyatiga, bolaning yoshi va kompensatsion imkoniyatlariga, bolaning yashash sharoitlari va tarbiyasiga bog‘liq.Bu rivojlanish anormalliklarini erta tashxislash zarurligini ko‘rsatadi, chunki bolaning rivojlanishida nuqsoni tezroq aniqlansa, uni bartaraf etish bo‘yicha tuzatish ishlari shunchalik samarali bo‘ladi. Tadqiqot paytida bolalar nafaqat bilganlari va nimalarga qodir ekanliklari, balki ularning o‘rganish imkoniyatlari - "yaqin rivojlanish zonasi" ni ham hisobga olish muhim hisoblanadi.

Jamiyatimizda har tomonlama yetuk va barkamol shaxslarni yetishtirib chiqarish uchun albatta pedagogik faoliyat muhim òrin egallaydi.


darsda tuzatish ishlari asosiy vazifalari quyidagilardan ibora
Основными задачами корректирующей работы на уроках являются:Не удалось загрузить все результаты.ПовторитьПовторная попытка…