O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

Umumiy ravishda davrlashtirish 
Agar kattalar tomonidan bolaning yangi ehtiyojlari hisobga olinsa hamda ularni 
qondirish imkoniyatlari shakllanishiga yordam berilsa, inqiroz vujudga kelmasligi 
ham mumkin. Bunda shaxsning rivojlanishi inqirozsiz, tinch yo‘l bilan amalga 
oshishi ta’minlanadi. 
Umuman, psixologlar tomonidan yosh davrlarini tabaqalashtirishning puxta, 
ilmiy-metodologik negizga ega bo‘lgan qator nazariyalari ishlab chiqilgan.
Hozirgi 
kunda ular ontogenetik qonuniyatlarni yoritishga katta hissa qo‘shib, uning nazariy 
va amaliy muammolarini hal qilishda muhim o‘rin egallab kelmoqda. Biroq, 
shunday bo‘lsada, hozir ontogenezni to‘la yoritishga xizmat qila oladigan 
nazariyasini yaratish zaruriyati mavjuddir. Har bir yosh davrida faoliyatning biror 
turi yetakchilik rolini bajaradi. Faoliyatning yetakchi turi tushunchasi 
A.N. 
Leontev
ning asarlarida ochib berilgan. 

---

40 
Faoliyatning yetakchi turi – ma’lum yosh davrida bolaning psixikasida, uning 
psixik jarayonlari va psixik xususiyatlarida muhim o‘zgarishlarni vujudga 
keltiruvchi faoliyat turidir. Har bir yosh davrida faoliyatning bir turi uchun ehtiyoj 
seziladi. Masalan: go‘daklik 
davridagi yetakchi faoliyat turi – bevosita 
emotsional muloqat 
bo‘lib, uning asosida orientirovka va sensomotor-
manipulyativ harakatlar, ya’ni ko‘rish, eshitish, muskul-harakat sezgilari, idrok 
bilan boshqariladigan harakatlar shakllanadi. 
Bu yosh davridagi eng muhim yangilik – boshqa kishilar bilan bo‘ladigan 
muloqotga ehtiyoj va ularga muayyan emotsional munosabatning shakllanishidir. 
Ilk bolalik davrida faoliyatning ye
takchi turi – predmetli harakatlar
. U 
orqali bola kattalar bilan hamkorlikda predmetlar bilan bajariladigan harakatlarni 
o‘zlashtiradi. Bu davrdagi yangilik – nutqning rivojlanishi va ko‘rgazmali harakatli 
tafakkurining taraqqiyotidir. 
Maktabgacha bo‘lgan yosh davrida rolli o‘yinlar faoliyatning yetakchi turi 
bo‘lib qoladi. 
Kichik maktab yoshida faoliyatning ye