O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

Katta guruhlar psixologiyasiga xos xususiyatlar 
Har bir shaxs umri davomida qandaydir katta guruhga tegishli bo‘ladi. 
Masalan, biron millatga, demografik guruhga, sinfiy qatlamga, jinsiy mansubliga 
tegishli bo‘lishi mumkin. Bu katta guruhlar orqali shaxs odat, qadriyat, milliy 
xarakterni o‘zida shakllantiradi. Inson shunga qarab rivojlanadi. Shuning uchun 
ham katta guruhlarni tadqiq etish dolzarb bolib qoladi. 

---

241 
Katta guruhlarga xos xususiyatlar: 
1)
Katta guruhlarda ijtimoiy determinatsiya yaxshi rivojlangan. Ya’ni katta 
guruhlar jamiyat bilan o‘zaro bog‘liq. Jamiyatga global hodisalar, vaziyatlar 
o‘z-o‘zidan katta guruhlarga ta’sirini ko‘rsatadi. 
2)
Katta guruhlar stereotipizatsiya fojeali natijalarga olib keladi. 
Bir millatni unday boshqasini bunday deb baholash salbiy oqibatlaga olib 
keladi. Ya’ni “rasizm” holatiga olib keladi.
3)
Katta guruhlarda qadriyatlar oliy darajada rivojlangan bo‘ladi.
4)
Katta guruhlar tarixiy jarayonlarga kirish imkoniyati kichik guruhga 
nisbatan ko‘p bo‘ladi. 
 Etnik guruhlar psixologiyasi 
 
Ijtimoiy psixologiyada katta guruhlar ichida etnik guruhlar psixologiyasi, 
ya’ni etnopsixologiya bo‘yicha ko‘proq tadqiqotlar o‘tkazildi. Ayniqsa, hozirgi 
davrda har bir respublikalar alohida, mustaqil davlat mavqeini olgan, lekin boshqa 
tomondan qaraganda, hamdo‘stlik mamlakatlari ittifoqi sharoitida millatlar 
o‘rtasida muttasil aloqalar mavjudligidan kelib chiqib, milliy psixologiya 
masalalari kun tartibida avvalgidan ham muhim masala sifatida qo‘yilmoqda. 
Shuning uchun ham katta guruhlar ichida milliy guruhlarga ko‘proq e’tibor 
berishni lozim topdik, bunday e’tiborning yana bir boisi – O‘zbekistonda bu 
sohada nisbatan tadqiqotlarning ko‘proq o‘tkazilganligi, lekin ular ko‘p hollarda 
milliy psixologiya darajasiga olib chiqilmaganligidandir. 
Milliy psixologiya nima va uni qanday qilib o‘rganish mumkin? Bu hozirda, 
ya’ni mustaqil O‘zbekiston sharoitida, ko‘pgina tadqiqotchilarni qiziqtirayotgan 
masaladir. Chunki davr etnopsixologiyadan shunday empirik ma’lumotlar 
kutmoqdaki, u faqatgina milliy ongga taalluqli bo‘lgan hozirgi va o‘tmishdagi 
holatni emas, balki millatning ertangi kunini, uning ongi qaysi tomonga 
o‘zgarishini, millatlararo sodir bo‘ladigan jarayonlarni bashorat qilmog‘i lozim. 
Buning uchun esa unga kuchli etnopsixologik nazariya va ishonchli metodlar 

---

242 
kerak. O‘zbekiston olimlari oxirgi paytlarda masalaning xuddi ana shu tomoniga 
katta e’tibor bermoqdalar. Chunki sobiq Ittifoq sharoitining o‘zi ana shunday 
kuchli nazariyaning bo‘lishi uchun anchagina to‘g‘anoq bo‘lgan, empirik 
tadqiqotlar esa, avval ta’kidlaganidek, tor guruhlar doirasidan, avvalo, oilalar 
doirasidan chiqmagan edi.
 
Etnopsixologik xususiyatlar o‘zining kelib chiqishi jihatidan xalqning bunut 
o‘tmishi, hayot tarzi va tarixi bilan bog‘lanib ketgan bo‘lib, bu xususiyatlar millat 
shakllanmasdan avvalroq vujudga kela boshlagan bo‘ladi. Ma’lumki, millat etnik 
birlik taraqqiyotining eng yuqori bosqichida vujudga keladi. Etnopsixologik 
xususityalarning ayrim belgilari kishilar birligining hamma tarixiy davrlarida, ya’ni 
urug‘, qabila, ellatlarga ham xosdir. Etnopsixologik xususiyatlar ayrim 
tadqiqotchilar ko‘rsatganidek faqat bir omil – tabiiy muhit ta’siri bilangina vujudga 
kelib qolmay, uning vujudga kelishida uchta omil ta’sir ko‘rsatadi.