O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

 
Mavzu bayoni: 
 
Reja: 
1. Jabrlanuvchilarni saralash
2. Erkin qutqaruvchilar xafsizlikka rioya qilishlari lozim.
3. Xavfsizlikning muhim choralari.
O`zbekiston Respublikasi VM 1997 yil 23.12 558-sonli “FV da ogohlantirish va unda
harakat qilish davlat tizimi (FVDT)” qarorida aholi va hududlarni tinchlik va urush
davrlarida muhofaza qilish chora – tadbirlari ko`rsatilgan. 
FVVda shunday vaziyatlarda yordam ko`rsatadigan maxsus tashkiliy guruhlar va
professional qutqaruv otryadlari bor. Ular shikastlanganlarga yordam ko`rsatish uchun
kerak bulgan barcha zamonaviy texnik vositalar bilan ta'minlangan. Lekin shunga
qaramasdan aholi va hududlarni katta FV larda to`liq himoya qila olmaydi. Shuning 
uchun aholining tayyorgarligi yaxshi bo`lishi kerak. Bino va inshoatlar mustahkam qurilgan
bo`lishi shart.

---

156 
Buzilgan vayronalar ostidan shikastlanganlarni qutqarishda qavmu-qarindoshlari
yordamida 50% i, erkin jamoa qutqaruvchilari yordamida 30 % i topiladi va qutqariladi.
Shikastlanganlarni qidirish usullari: 
1.
Shikastlanganlarni 
mexanizatsiyalashgan vositalar (vertolet, samolyot, maxsus 
mashinalar) bilan qidirish. 
2.
Kuzatish yo`li bilan qidirish. 
3.
Qidiruv guruhi bilan qidirish. 
4.
Sanitariya patrullari. 
5.
Sanitariya-haskashlash yo`li bilan qidirish. 
6.
Yoritish moslamalari bilan kechasi qidirish. 
Bino va inshootlar qulaganda insonlar vayronalar ostida qolib ketadi va har xil
shikast, jarohatlar oladi. Shuning uchun erkin jamoa qutqaruvchilari o`qitilgan, birinchi 
tibbiy yordam bera oladigan bo`lashlari kerak. 
Qutqaruvchilar quyidagi xavfsizlik choralariga rioya qilishlari kerak: 
1. Erkin qutqaruvchilar xafsizlikka rioya qilishlari lozim. 
2. Xafsizlikning eng muhim choralaridan biri birgalikda ishlashdir.
qutqaruvchilar 2 , 3 , 4 va 5 tadan bo`lib ishlashlari kerak.
3. qutqaruvchi keraksiz bo`lgan xavfga, ya'ni o`zini ochiqdan –ochiq xavfli vaziyatga
solib, muammo keltirib chiqarmasligi kerak. Sherik bilan ishlaganda birinchisi qutqarish
ishlari bilan band bo`lganda, ikkinchisi uni kuzatib turadi va xavfsizligini ta'minlaydi.
4. Shaxsiy xavfsizlikni ta'minlash uchun kerak bo`ladigan narsalar: kaska (qalpoq),
ko`zoynak, changdan saqlovchi niqob (protivogazlar, respiratorlar, paxta dokali
bog`lamlar), qo`lqoplar, rezina yoki lateks qo`lqoplar, pishiq oyoq kiyimlar, fonar, arqon, 
tizzani himoya qilish uchun “nakolennik” va markerlar.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT)ga qarashli qidiruv va qutqaruv xalqaro
tashkiloti odamlarni vayronalar ostida qutqarishning 6 ta bosqichini ajratadi:
1.
Vaziyatga baho berish. 
2.
Injener tarmoqlarini uzish.
3.
Voqea joyini ko`zdan kechirish. 
4.
Buzilgan, qulagan binolar ostini tekshirish.
5.
Vayronalarni qisman tozalangandan so`ng tekshirish.
6.
hech kim qolmaganligiga ishonch hosil qilib, vayronalarni tozalash 
Yuqoridagi 3 ta bosqich “yengil qidiruv va qutqaruv” ishlarini tashkil qiladi va uni
erkin jamoat qutqaruvchilari amalga oshira oladi.
Keyingi 3 ta bosqich professional qutqaruvchilar ishtirokida amalga oshiriladi .
Talofatning birinchi kuni, ya'ni dastlabki 24 soat “oltinga teng soatlar“ hisoblanadi,
chunki aynan shu daqiqalarda insonlar tirik qolishga, ularni hayotini saqlab qolishga
imkon bo`ladi. Afsuski, bu vaziyatlarda o`sha joyda bo`lgan odamlargina bir-biriga
yordam bera oladilar. Ko`pchilik hollarda qutqaruv ishlari qo`shnilar va qarindoshlar
tomonidan amalga oshiriladi .
Halokatning ilk daqiqalarida har qanday odam yordam ko`rsatishni bilishi kerak. 
Odam resurslariga quyidagilar kiradi:
1.
Harbiylar 
2.
O`t o`chiruvchilar 
3.
Favqulodda Vaziyatlar Vazirligi (FVV) xodimlari 
4.
Militsionerlar 
5.
Vrach, hamshira, sanitarlar 
6.
O`rgatilgan erkin qutqaruvchilar 
7.
Elektriklar 
8.
Tarjimonlar 
9.
Injenerlar 
10.
Arxitektorlar 

---

157 
Birinchi yordam ko`rsatishda dastavval qilinadigan ish — hodisa sodir bo`lgan joyni 
ko`zdan kechirib, qutqaruvchiga, atrofdagilarga yoki jabrlanuvchilarga nisbatan tahdid 
tug`diradigan narsa bor-yo`qligini aniqlashdan iborat. Agar qutqaruvchining o`zi ham qurbon 
bo`lsa, u boshqalarga ko`mak bera olmay qoladi. Jiddiy avariya yoki hodisa sodir bo`lgan joyga 
juda ehtiyotkorlik bilan yaqinlashish kerak. hodisa sodir bo`lgan joyda aniq xavf mavjud bo`lsa, 
kutqaruvchining imkoniyatlari cheklangan bo`ladi. Joyni ko`zdan kechirish paytida o`ziga va 
atrofdagilarga nisbatan aniq xavf tug`diruvchi hamma narsaga e'tibor berish lozim. Bular: 
to`kilgan yoqilg`i, chiqayotgan gaz, uzilgan elektr simi, bosib kelayotgan suv oqimi singari 
tabiiy omillar va hokazolar bo`lishi mumkin. Bunday holatda birinchi yordam ko`rsatish 
qoidalari asosida harakat qilish lozim. Tez yordam chaqirganda baxtsiz hodisa turi hamda 
jabrlanganlar soni to`g`risida imkoni boricha aniq, ma'lumot berish, atrofdagilarning hammasini 
jabrlanuvchilarga yordam ko`rsatishga jalb qilish kerak.