O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti «Tasdiqlandi»

Nazorat savollari:

1. 
   Bolalarda son va natural son qatori haqidagi tasavvurlarning rivojlanish xususiyatlari qanday?
   
2. 
   Sanash faoliyatining rivojlanish bosqichlari nimalardan iborat?
   
3. 
   Katta guruh bolalari uchun elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun qanday vazifalar belgilangan?
   
4. 
   Maktabga tayyorlov guruhlarining bolalari uchunchi?
   
5. 
   Bolalarni miqdor va tartib bilan sanashga o‘rgatish, raqamlar bilan tanishtirish qaysi guruhda amalga oshiriladi?
   

5-Mavzu: O‘lchash haqida tushuncha.


Reja:
1. Matematik tasavvurlarni tarkib toptirishda bolalarni buyumlarning kattaliklari bilan tanishtirish
2. Har xil yoshdagi guruh bolalarini buyumlarning o’lchami va kattalik bilan tanishtirish masalasi.
3. Maktabgacha tarbiya yoshidagi har xil yoshdagi guruhlarda buyumlarning o’lchami bilan tanishtirish.


Tayanch so’zlar va iboralar: maktabgacha yosh, kattalik, taqqoslash, malaka, o’lchash, faoliyat, narsalarning shakli, dastur, faoliyat.


1. Matematik tasavvurlarni tarkib toptirishda bolalarni buyumlarning kattaliklari bilan tanishtirish. ”Kattalik” tushunchasining ma’nosini ochib berar ekan. Matematika metodisti D.Galanini bunday ko‘rsatadi: «predmetlar va harakatlarning shunday xususiyatiga aytiladiki, bu xususiyat bo‘yicha predmetlarni bir-biri bilan taqqoslay olamiz, bu xususiyat har xil predmetlarda har xil miqdorda bo‘lishi mumkin». Predmetlarni taqqoslashning ma’lum mezonlariga ko‘ra predmetlarning kattaliklari tengligi yoki tengsizligi munosabati o‘rnatiladi.Kattapik, shuningdek, o‘zgaruvchanligi bilan ham xarakterlanadi. V.V.Davidov bunday yozadi: «O‘lchamlar — bu ob’ektning shunday holatiki, ma’lum chegaralargacha o‘zgara borib, aqalli berilgan alohida ob’ektni o‘zgartirsa ham, ammo uning tur, boshlang‘ich sifatini o‘zgartirmaydi. Berilgan stol uzunliginig o‘zgarishi, uning kattaliginigina o‘zgartiradi ammo uning mazmuni va sifatini o‘zgartirmaydi, stol stolligicha qolaveradi. Kattalikning uchinchi xossasi — nisbiyligidir. Haqiqatdan ham, bir predmetning o‘zi kattaligi bo‘yicha qanday predmet bilai taqqoslanayottaniga qarab katta yoki kichik deb aniqlanishi mumkin. SHuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, kattalik predmetning shunday xosasiki, uni predmetdan ajratib alohida tasavur qilib bo‘lmaydi, kattalikni predmetdan ajratib bo‘lmaydi.
O‘lchamning asosiy xususiyatlari. Katta — kichikligi turlicha bo‘lgan narsalarni bolalar ilk yoshligidanoq ajratib olishi mumkin. Bu yoshidagi bolalar «katta» va «kichik» degan tushunchalarni o‘zlashtirib oladilar, lekin katta kichiklikning boshqa belgilarini hali ajrata olmaydilar. «Katta» yoki «kichik» degan umumiy nom ostida narsalarning eni, uzunligi, balandligi, qalinligiga tegishli bo‘lgan barcha narsa tushiniladi.
Uch yoshli bolalar o‘qitish ta’sirida narsalarning katta — kichikligi (bo‘yi, eni va boshqalar)ni, agar narsaning shu belgisi aniq ko‘rinib turgan bo‘lsa, osongina aniqlaydilar. Ular bir xil narsalar ichidan ularning eng katta yoki eng kichigini xatosiz topadilar. Ammo bir necha narsani ularning katta — kichikligiga qarab tarti6 bilan joylashtirishga, bir necha narsa ichidan bir xil kattalikdagilarni topishga ancha qiynaladilar. Uch yoshli bolalarning ko‘pchiligi turli katta — kichiklikdagi narsalardan birinchi safar eng kattasidan boshlab tartib bilan terib piramida tuza olmaydilar.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda bog‘chada elementar matematik tasavvurlarni tarkib toptirishda dasturning “Kattalik” bo‘limida narsalarni kattaliklari bo‘yicha taqqoslash malakalarini, o‘lchash faoliyatlarini amalga oshirishga, narsalarning
shakllarini aniqlash va boshqa malakalarga katta ahamiyat beriladi. Mazkur ma’ruzada maktabgacha yoshdagi bolalarni kattaliklar, o‘lchash faoliyati, narsalarning shakli bilan tanishtirnsh uslubiyatini yoritiladi hamda kattaliklarning asosiy xossalari ochib beriladi.