O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Exinokokk (Echinococcus granulosus)
 
yirtqich
 
sutemizuvchilar ichagida yashaydi.
 
Tanasi uzunligi 2- 6 mm, 3-4 bo‘g‘imdan iborat. Asosiy xo‘jayini (it, bo‘ri, chiyabo‘ri, tulki) 
ichagidan chiqadigan onkosferali tuxumlari oziq bilan odam yoki o‘txo‘r sutemizuyvchilar 
ichagiga tushganida lichinkasi ichak devoridan o‘tib, qon orqali jigar, o‘pka, ba‘zan boshqa 
organlarga borib, finna davriga aylanadi. Exinokokk finnasi bola boshidek yoki undan ham 
kattaroq bo‘lishi mumkin. Sigir jigarida 64 kg og‘irlikdagi finna topilgan. Finna juda sekin, bir 
yil davomida 1 sm o‘sadi. Pufak o‘ sgan sayin uning ichida birinchi, ikkinchi, uchinchi va 
hokazo tartibdagi yangi pufaklar paydo bo‘laberadi. Pufak devorida va uning ichidagi 
suyuqlikda parazitning juda ko‘p boshchalari bo‘ladi. Odam (ko‘pincha yosh bolalar) 
exinokokkni it junidan yuqtirishadi. It va boshqa yirtqich sutemizuvchilar exinokokk bilan 
zararlangan organlarni yeb, parazitni yuqtiradi. 

---

Tasmasimon chuvalchanglarning zarari.
Tasmasimon chuvalchanglar odam va 
hayvonlarga katta ziyon keltiradi. Kasallik tug‘diruvchi ko‘pchilik chuvalchanglar 
Cyclophyllidea va Pseudophyllidea turkumiga kiradi. Birinchi turkumdan ichak ligulasi (Ligula 
intestinalis, 59-rasm) baliqlarga katta zarar yetkazadi. Uning uzunligi 50-80 sm, karpsimon 
baliqdar (qora baliq, zog‘ora, leshch, qizil ko‘z) tana bo‘shlig‘ida parazitlik qiladi. Kasal 
baliqlar o‘sishdan qolib; ko‘pincha halok bo‘ladi. Voyaga yetgan ligulaning uzunligi 1 m yaqin. 
U suvda va suv boyida yashovchi qushlar ichagida parazitlik qiladi. Ligula tanasi bo‘g‘imlarga 
bo‘linmaydi, lekin germafrodit jinsiy organi tanasi boylab ko‘p marta takrorlanadi. Qush 
ichagidan suvga tushgan tuxumdan koratsidiy lichinkasi chiqadi. Lichinka birinchi oraliq 
xo‘jayin diaptomus qisqichbaqasi tana bo‘shlig‘iga o‘tadi. Ikkinchi oraliq xo‘ jayin- baliqlar di-
aptomus qisqichbaqasini yeb parazit bilan zararlanadi. Qushlar esa kasal baliqlarni yeganida 
zararlanadi. 
Odam va sutemizuvchi hayvonlarga exinokokk, miya qurti, qoramol va cho‘chqa 
tasmasimon 
chuvalchanglari 
ham 
katta 
ziyon 
keltiradi. 
Cho‘chka tasmasimon 
chuvalchangining tuzilishi va hayot kechirishi qoramol tasmasimoniga o‘xshaydi, lekin undan 
birmuncha kichikligi (uzunligi 2-3 m), boshida so‘rg‘ichlari bilan birga ilmoqlari ham bo‘ lishi, 
yetilgan bo‘g‘imlari 5-6 tadan uzilib chiqishi bilan farq qiladi. Cho‘chqa tasmasimoni bilan 
zararlangan odamning ko‘ngli aynib, qayd qilganida parazitning etishgan bo‘g‘imlari uzilib 
ichakka tushishi va tuxumlardan chiqqan lichinkalar ichki organlarga borib finnaga aylanishi 
mumkin. 
Odamlar, ayniqsa yosh bolalarga kalta zanjirsimon chuvalchang 
Hymenolepis nana
katta ziyon etkazadi. Parazit uzunligi 1-4,5 sm keladigan tanasi 100—200 ta mayda 
proglottidlardan iborat. Kalta zanjirsimon odam ichagida yashaydi. Uning onkosferasi dastlab 
ichak vorsinkasiga kirib, sistitserkoid tipidagi finnaga aylanadi. Parazit ichak bo‘ shlig‘iga 
chiqib voyaga yetadi va tuxum qoya boshlaydi. Tuxumdan chiqqan lichinkasi 19 kunda voyaga 
yetadi. Odam parazit tuxumlarini iflos qo‘li orqali yoki oziq-ovqat bilan chetdan yuqtirishi 
mumkin. Parazit ayniqsa, bolalarga ko‘p azob beradi. Kasal bolaning qorni og‘rib, ichi ketadi 
yoki ichi qotadi. Paazit bolaning nerv sistemasiga ham ta‘sir etadi. 
Moneziya
(
Monezia expansa
) muhim iqtisodiy ahamiyatga ega. Moneziya otlar va 
chorva mollari ichagida parazitlik qilib, og‘ir ichak kasalligini paydo qiladi. Moneziya 
kasallagan hayvonlar ko‘plab qirilib ketadi. Moneziya mayda finnalari sovutli kanalar 
(Oribatidae oilasi) tanasida rivojlanadi. Hayvonlar kanalarni o‘t bilan birga yutib zararlanadi.