O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Sarkomastigoforalar tipi 
Sarkomastigioforalar tipiga soxtaoyoq yoki xivchinlar yordamida harakatlanadigan bir 
hujayralilar kiradi. Ular nam tuproq va suvda hayot kechiradi, odam va hayvonlar organizmida 

---

parazitlik qiladigan 25000 ga yaqin turni o‘z ichiga oladi. Tip Sarkodalilar (Soxtaoyoqlilar) va 
Xivchinlilar sinflariga bo‘linadi. 
Xivchinlilar – Mastigophora sinfi 
Umumiy tavsifi.
Xivchinlilar - tabiatda keng tarqalgan va xilma-xil tuzilgan bir 
hujayralilar. Harakat organoidlari bitta yoki bir nechta ingichka sitoplazma o‘simtalari – 
xivchinlar hisoblanadi. Xivchinlilar sitoplazmasi ham birmuncha quyuq gomogen ektoplazma va 
donador suyuqroq endoplazmaga ajraladi. Ektoplazma qattiq va elastik qobiq sirtqi - 
pellikula
hosil qiladi. Shu sababdan ko‘pchilik xivchinlilar tanasining shakli doimiy bo‘ladi. Shuning bilan 
birga ayrim xivchinlilar tanasida qattiq qobiq bo‘lmasligi tufayli sarkodalilar singari 
psevdopodiylar hosil qilish xususiyatiga ega. Sarkodalilar ham hayot siklining ayrim davrlarida 
xivchinli gametalar hosil qilishi ilgari qayd qiolib o‘tilgan edi. Xivchinlilar bilan sarkodalilar 
o‘rtasida bunday o‘xshashlik ikkala sinfni bitta sarkomastigoforalar tipiga birlashtirish uchun 
asos qilib olingan. 
Yashil xivchinlilar sitoplazmasida yashil xlorofill pigment saqlovchi plastidalar - 
xromatoforlar bo‘ladi. Yashil xivchinlilar o‘simliklar singari yorug‘likda fotosintez hisobida 
g
olofit
oziqlanadigan 
avtorof
organizmlar hisoblanadi. Yashil pigmentga ega bo‘lmagan 
xivchinlilar esa boshqa hayvonlar singari tayyor organik moddalar hisobiga hayot kechiruvchi 
geterotrof 
organizmlar hisoblanadi. Geterotroflar orasida murakkab organik birikmalar hisobiga 
hayot kechiradigan 
golozoylar 
va ularning parchalanish mahsulotlari bilan oziqlanadigan 
saprofit 
turlari ham bor. Ayrim xivchinlilar muhit sharoitiga qarab golozoy yoki saprofit oziqlanishi 
mumkin. Shuningdek ba‘zi xivchinlilar bir vaqtning o‘zida ikki xil usulda oziqlanishi ham 
mumkin.
Xivchinlilar sinfiga 8 mingga yaqin bir hujayralilar kiradi. Ko‘pchilik turlari dengiz 
planktonining asosiy qismini tashkil etadi. Chuchuk suv havzalarida ham ular keng tarqalgan. 
Xivchinlilarning xima-xilligi va massasi suvning organik chiqindilar bilan ifloslanishiga bog‘liq. 
Bir qancha xivchinlilar hayvonlar va odam ichagi, qoni, terisi va jinsiy organlarida parazitlik 
qiladi. Oziqlanish xususiyatiga binoan bu sinf o‘simliksimon va hayvonsimon xivchinlilarga 
ajratiladi.