O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Simfillar (Symphyla) kenja sinfi. 
Simfillar bir necha mm kattalikda,. Tuprok, 
to‘kilgan barglar va toshlar ostida yashaydi. Og‘iz organlari 3 juft jag‘lardan iborat. Boshida 
traxeya sistemasining ikkita nafas teshigi bo‘ladi. Ko‘zlari rivojlanmagan. Tanasi 15 ta 
bo‘g‘imlardan tashkil topgan, yurish oyoqlari esa 12 juft. Tipik vakili skolopendrella- 
Scolopendrella immaculata uzunligi 8 mm ga yaqin (140-rasm), O‘rta Osiyo va janubiy 
Yevropada keng tarqalgan. 
Pauropodalar (Pauropoda) kenja sinfi. 
Pauropodalar- juda mayda (1-2 mm), keng 
tarqalgan ko‘ poyoqlilar. Chiriyotgan o‘ simlik qoldiqlari va tuproqg ustki qatlami, to‘kilgan 
barglar ostida uchraydi. Boshqa ko‘poyoqlilardan bo‘g‘imlarining kamligi (7-10 ta) va 
moylovlarining uch shoxli bo‘lishi bilan farq qiladi. Tundra va sahro mintaqalaridan boshqa 
hamma xududlarda tarqalgan.
Ikki juftoyoqlilar (Diplopoda) kenja sinfi. 
Har bir tana bo‘g‘imida ikki juftdan yurish 
oyoqlarining bo‘lishi tufayli ular ikki juftoyoqlilar nomini olgan. Ularning bu xususiyati tana 
segmentlarining juft-juft bo‘lib qo‘shilishi bilan bog‘liq. Boshida bir juft kalta moylovlari, ikki 
juft jag‘lari va ko‘zlari joylashgan. Boshidan keyingi boyin bo‘g‘imi va oxirgi 1-3 tana 
bo‘g‘imlarida oyoqlar bo‘lmaydi. Undan keyingi uchta tana bo‘g‘imlarida bir juftdan oyoqlari 
bor. Birinchi tana bo‘g‘imidan boshqa hamma bo‘g‘imlarida esa ikki juftdan oyoqlar bo‘ladi. 
Tanasi kalsiy bilan toyingan qalin qalqon bilan qoplangan. 
Ikki juft oyoqlilar asosan chiriyotgan o‘simlik qoldiqlari, ayrim turlari o‘simlik 
to‘qimalari bilan oziqlanadi. Ikki juft oyoqlilar chirindili tuproqda ko‘plab uchraydi. Ko‘pchilik 
turlarida dushmandan himoya qiluvchi zahar bezlari bo‘ladi. Ikki juft oyoqlilarning 50000 ga 
yaqin turi mavjud. Ulardan har xil kivsyaklar (Juliformia), xususan, o‘rmonlarda kulrang 

---

kivsyak (
Sarmatoiulus kessleri
), cho‘lda qum kivsyagi (
Schizophyllum sabulosum
), qrim 
kivsyagi (
Pachyiulus flavipes
) tarqalgan. Ular tuproq hosil bo‘lishida muhim ahamiyatga ega.