O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

И.Х. Шарова ЗООЛОГИЯ БЕСПОЗВОНОЧНЫХ. Москва, ”Владос”, 2004.-
592 s. 341-384 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

---

qiladi. Ba‘zan kana tez ko‘payib, yuzda va terining turli joylarida xunsbuzar toshib ketishiga 
sabab bo‘ladi. 
Parazit kanalar orasida tayga kanasi (
Ixodes persulcatus
) Uzoq Sharqda, it kanasi 
(Ixsodes ricinus) Yevropa hududida keng tarqalgan. Voyaga yetgan kanalar so‘qmoq yo‘l 
yoqasida o‘sayotgan o‘t-o‘lanlar va butalarga chiqib olib, xo‘jayini yaqinlashganida uning 
ustiga o‘zini tashlaydi. Qon so‘rib bo‘lgan kanalar yerga tushib xazonlar ostiga tuxum qoyadi. 
Tuxumdan chiqqan lichinkalar kaltakesak, qushlar va mayda sutemizuvchilarni, nimfalari esa 
birmuncha yirikroq hayvonlar qonini so‘radi. Voyaga yetgan kanalarning asosiy xo‘jayinlari 
yirik sutemizuvchilar va odamlar hisoblanadi. O‘rta Osiyo xududida parazit kanalardan 
Hyalomma
va 
Ornihodorus
avlodlariga mansub bo‘lgan turlar keng tarqalgan. Ular molxonalar 
va xonadonlar devori va polidagi yoriqdarda uchraydi. Kanalar va hasharotlar orqali yuqadigan 
kasalliklar 
transmissiv
deyiladi. Tabiatda 
transmissiv kasalliklarning tabiiy manbai 
mavjud. 
Yovvoyi hayvonlar organizmida odatda shunday kasalliklarga qarshi immunitet paydo bo‘ lishi 
tufayli ularga kasallik katta ziyon yetkazolmaydi. Tabiiy manbaga tushib qolgan odam yoki uy 
hayvonlari bu kasalliklarni kanalar yoki hasharotlar orqali yuqtirishi mumkin. 
Kanalarning bir qancha turlari o‘ simliklar bilan ham bog‘langan. Turli xil o‘simliklar 
bargi to‘qimalarini o‘rgimchak kanalar (
Titranenchidae
), ilsdizi va boshqa organlarini bo‘ rtma 
kanalar (
Eriophyidae
) so‘rib, katta ziyon etkazadi. Tuproqda saprofit va yirtqich oziqdanadigan 
sovutli kanalar (
Oribatidae
), suv havzalarida yirtqich suv kanalari (
Hydrachnellidae
) uchraydi. 

---